Bilish jarayonlari: xayol va tafakkur

Shirin hayol surish – muayyan bir narsaga qaratilmagan – muayyan bir sistemaga ega bo’lmagan hayol jarayonidir. Shirin hayolga botgan vaqtda turli obrazlar kuz ungidan birin-ketin betartib uta beradi. Bu tasavvurlar jarayonini tafakkur tartibiga solmaydi. Orzularda bo’lgani kabi, shirin hayol surishda xam, asosan, uzimiz xush ko’rgan obrazlar paydo bo’ladi. Shu sababli, ko’pincha, shirin hayol surish odamga xuzur baxsh etadi.

• Shirin hayol surish – muayyan bir narsaga qaratilmagan – muayyan bir sistemaga ega bo’lmagan hayol jarayonidir. Shirin hayolga botgan vaqtda turli obrazlar kuz ungidan birin-ketin betartib uta beradi. Bu tasavvurlar jarayonini tafakkur tartibiga solmaydi. Orzularda bo’lgani kabi, shirin hayol surishda xam, asosan, uzimiz xush ko’rgan obrazlar paydo bo’ladi. Shu sababli, ko’pincha, shirin hayol surish odamga xuzur baxsh etadi.
• Bizninng tush ko’rishimiz xam ixtiyorsiz hayol faoliyatidir. Odatda, kishi kattik uxlamagan vaqtida tush kuradi; uyku vaqtida, garchi zaif xolda bo’lsa xam, xar xolda, tugiladigan sezgilar, kishi organizmining xolati va extiyojlari, shuningdek, kishi bedor yo’rgan chogida tuygusida kechirgan xissiyotlar, uyku vaqtida beixtiyor paydo bo’ladigan tasavvurlar odamning tush ko’rishiga sabab bo’ladi. Ijodiy faoliyatga xamma vaqt fantaziya kushilgan bo’ladi. Birok xamma vaqt xam odamning amaliy harakatlarida hayol jarayonlari xamma vaqt darxol amalga osha bermaydi. Ko’pincha hayol jarayonlari odam amalga oshirishni istaydigan obrazlar shakliga ya’ni aloxida ichki faoliyat shakliga kirib oladi. Mana shunday kelajakda odam xoxlaydigan obrazlar orzu deb ataladi.
• Hayol faoliyati kengligi,mazmundorligi, kuchi va realligi jixatlaridan fark qiladi. Hayolning bu xususiyatlari ayrim kishilarda turlicha namoyon bo’ladi va xar bir shaxsning uziga xos xarakterini belgilaydi. Hayol kengligi voqelikning kishilar hayol faoliyati uchun ob’yekt bo’ladigan soxalari doirasi bilan belgilanadi. Tabiatning xozirgi va kelajak xolati, odamlarning utmishdagi va kelakjakdagi tarixiy hayoti, yer ostidagi narsalar, osmon va undagi yulduzlar, texnika va san’at hayol faoliyati uchun ob’yekt bo’ladigan ana shunday soxalar jumlasidandir. Hayolning mazmundorligi biror ob’yektga nisbatan hayolda tugilayotgan tasavvurlarning boyligi xilma-xilligi va ma’nodorligi bilan belgilanadi. Shuning uchun xam vallon kishining hayoli kam mazmun (hayoli kambagal) deb gapiramiz.