Bilim sohasi

5.3-rasm.Oddiy (a) va murakkab (b) tonlar

Vaqto‘tishibilantakrorlanmaydigan,o‘ziningmurakkabligibilanfarqqiluvchitovushgashovqindebaytiladi.

Mashinalarningvibratsiyasi,qarsaklar,gorelkaalangasinigshovqini,shitirlash,g‘ichillash,so‘zlagandachiqadiganundoshtovushlarvahokazolarshovqingata'lluqlidir.



5.4–rasm.Shovqinspektri

Shovqinnitartibsizo‘zgaribturuvchimurakkabtonlarbirikmasidaniboratdebqarashmumkin.Agarshovqinnibirorshartlilikdarajasidaspektrgayoyishgaharakatqilibko‘rilsa,undabuspektruzluksizbo‘ladi,masalan,5.4-rasmda bunzingazgorelkasiningyonishipaytidashovqindanhosilbo‘ladiganspektr tasvirlangan.

Tovushzarba–butovushningqisqamuddatlita'siridir:chapakchalinganda,portlashyuzbergandavahokazolardahosilbo‘ladi.

Zarbato‘lqinlarbilantovushzarbalarinibir-biribilanchalkashtiribyuborishyaramaydi. Havoning siqilgan sohasini normal holatdagi sohadan ajratib turuvchi sirtgafizikada zarb to’lqin deb aytiladi.Zarb to‘lqin juda katta energiyaga ega bo‘lishi mumkin, masalan, yadroviyportlashlarda, atrof-muhitda zarb to'lqin hosil bo'lishida portlash energiyasining50 foizga yaqini sarfbo'ladi.

Tovushningenergetikxarakteristikasimexanikto‘lqinkabiuningintensivligihisoblanadi.Amaldatovushnibaholashdauningintensivligidanemas,balkitovushto’lqinisuyuqlikvagazmuhitidano‘tayotgandahosilbo‘ladliganqo‘shimchatovushbosimidanfoydalanishmukmin.Yassito’lqinintensivligi,tovushto‘lqinibosimibilanquyidagiko‘rinishdabog‘langan:

_{ } (5.1)

Buyerdaρ–muhitningzichligi;c–tovushningmuhitdagi tezligi.Muhitning to’lqin qarshiligi yoki impedansi deb, ρc ko’paytmaga aytiladi.

Odamningnormalqulog‘iyetarlichakengdiapazondagitovushintensivliklariniqabulqiladi:masalan,1kHzchastotada,I₀=10^–12W/m²yokiP₀=2·10^–5Pa(eshitishbo‘sag‘asi)dantoI_max=10 W/m²yokiP_max=60Pa(og‘riqsezishbo‘sag‘asi)gachabo‘lgantovushintensivliklariniqabulqilaoladi.Buintensivliklarningnisbati10¹³gateng,shusabablitovushintensivliklarnixarakterlashdalogarifmikbirliklardanvalogarifmikshkalalardanfoydalanishqulayhisoblanadi.Tovushintensivligidarajalariningshkalasiquyidagiko‘rinishdatuziladi:I₀ningqiymatishkalaningboshlang‘ichdarajasiqilib,boshqaharqandayIintensivlikniesauningI₀ganisbatiningo‘nlilogrifmiorqaliifodalanadi:

L_B=lg(I/I₀)(5.2)

Tovushbosimiuchunesa

L_B=2lg(P/P₀)

Yuqoridagiifodalarniulargamosbo‘lgandetsiballardaifodalab,quyidagiko‘rinishdayozamiz:

L_DB=10lg(I/I₀)vaL_DB=20lg(P/P₀)(5.3)

Intensivlik darajasi bellarda yoki detsibellarda (dB) o’lchanadi. Tovush intensivligi shkalasidan farq qilishi uchun tovush qattiqligi shkalasidadetsibellar fonlar (fon) deb aytiladi.