Bilim sohasi: 500000 Sog‘liqni saqlash va ijtimoiy ta’miiot Ta’lim sohasi: 510000 Sog‘liqni saqlash Ta’lim yunalishi: 5510500 Farmatsiya (turlari buyicha) 5111000 – Kasb ta’limi

Idrok haqida tushuncha. Idrokning o‘ziga xos xususiyatlari. 
Idrok  -  sezgilarga nisbatan murakkab va mazmundor psixik jarayon bo‘lib hisoblanganligi 
sababli barcha ruhiy holatlar, hodisalar, xususiyatlar xossalar va inson ongining yaxlit mazmuni, 
egallangan bilimlar, tajribalar, ko‘nikmalar bir davrning o‘zida namoyon bo‘lad va aks ettirishda 
ishtirok qiladi.  
Idrok  tushunchasining (lotin tilidan -  «perceptio» qabul qilish) yuqori bosqichi esa 
appertsentsiya  deyiladi.  Appertseptsiya  -  idrok jarayonini shaxsning oldingi bilimlari, shaxsiy va 
ijtimoiy tajribalari, qiziqishlari, motivatsiyasi, ehtiyojlari va odatlari, umuman, ruhiy hayotning 
barcha mazmuni bilan belgilanishidir. Appertseptsiya hodisasi tufayli odamlar o‘zaro idrokining 
mazmuni bilan bir-birlaridan muayyan darajada tavofutlanadilar, ya’ni ular aynan bir xil narsani 
o‘zini ilm saviyasi, maslagi, pozitsiyasi, dunyoqarashi va ijtimoiy kelib chiqishiga asoslangan holda 
turlicha idrok qiladilar hamda aks ettiradilar. Masalan, «ildiz» tushunchasini biologlar 
o‘simliklarning moddiy asosi sifatida, matematiklar sonlarning ildiz ostidagi ko‘rinishida, ijtimoiy 
nuqtai nazardan qarindosh-urug‘chilik shaklida namoyon bo‘ladi. Psixologiya fanida idrok 
muayyan shakllarga ajratilib tadqiq qilinadi, vaqt, harakat, fazo yordami bilan atrof-muhitning, 
biosferaning, ijtimoiy turmushning mohiyati yuzasidan axborotlar ma’lumotlar, xususiyatlarni aks 
ettiradi. 

---

57 
 
Odatda inson tomonidan vaqtni idrok qilish, asosan ruhiy hodisalar, holatlar, vaziyatlar, 
xususiyatlarning o‘zaro o‘rin almashinuvi tufayli namoyon bo‘ladi va o‘ziga xos tuzilishi bilan 
mazkur jarayonning boshqa shakllaridan farq qilib turadi. Vaqtni idrok qilish inson tomonidan aks 
ettirilayotgan vaqt birligining obektiv (haqqoniy, holis) mazmuniga, shaxsning unga nisbatan 
munosabatiga boliq bo‘lib, xuddi shu mezon orqali uning mahsuldorligi o‘lchanadi. 
YAqqol voqealikdagi narsa va hodisalarning tana a’zolarini qabul qilish analizatorlariga 
bevosita ta’sir etmasdan inson ongida turli obrazlarning (ovozlarning eshitilishi, sharpalarning 
sezilishi) xayolan, fikran paydo bo‘lishidan  iborat idrokning psixopatologik (ruhiy xastalik) 
hodisasiga gallyutsinatsiya deyiladi. Gallyutsinatsiya hodisasi muvaqqat ruhiy xastalikning alomati 
bo‘lib, ba’zan qo‘rqinch hissi mahsuli hisoblanib, bosh miya katta yarim sharlari qobig‘idagi 
qo‘zg‘alish  jarayonlarining nuqsonli, sust (patalogik) harakati natijasida, goho asab tizimining 
zaharlanishi, zaiflashuvi, haddan tashqari toliqishi tufayli yuzaga kelish mumkin. Gallyutsinatsiya 
hodisasi bir necha xil ko‘rinishga ega bo‘lish mumkin ularning eng asosiylari quyidagilardan 
iboratdir: 
•  yo‘q narsalarning ko‘zga ko‘rinishi;  
•  u yoki bu ovozlar, tovushlar, kuylar eshitilishi;  
•  yo‘q sharpalar, hidlar sezilishi kabilar.  
Illuziya hissiy a’zolarimizga bevosita ta’sir etib turgan narsa va hodisalarning noto‘g‘ri - 
noadekvat, yanglish, xato idrok qilishdan iborat jarayoninig noyob hodisasidir. Ba’zan psixologik 
fanida noto‘g‘ri idrok qilishga olib keluvchi qo‘zg‘atuvchilar konfiguratsiyasining (lotincha 
«contiguratio» - tashqi tuzilishida o‘xshashlik, o‘zaro o‘xshashlik, joylashuvda yondashuvlik) o‘zi 
ham illuziya deb ataladi. Idrok jarayoni inson oldida turgan maqsadga, maqsad qo‘ya olishga, unga 
berilgan ustanovkaga uzviy bog‘liq holda irodaviy boshqarilish xususiyatiga egadir. 
Psixologlarning fikricha, inson nimaniki idrok qilsa, uni figura va fonda idrok qiladi.