Bilib qo’yki, seni vatan kutadi…

<> asarida 459 ta shoir, yozuvchi va ijodkorlar haqidagi ma’lumotlar jamlangan.
<<> hazrati xoqon Shohrux mirzo podsholigi davridan boshlab, shu zamonga qadar yer yuzini ravshan vujudlari bilan bezagan va bezab turgan olim va shoirlardan ko’plarning ba’zi sifatlaridan va ahvollaridan bayon qiladi>> (Xondamir).
<> asari 8 majlisdan iborat, dastlabki majlislar xronologik tartibda. Ikkinchi majlisida Sharafiddin Ali Yazdiy haqida gapirib, Iroqqa ketar vaqtida Taft shahrida u bilan tasodifan uchrashib qolganini aytib o’tadi. Yettinchi majlis Temur va Temuriylarga, sakkizinchi majlis birgina Husayn Bayqaroga bag’ishlangan.
Alisher Navoiy Yahyo Sebak haqida shunday deydi:“Xuroson mulkining rangin fozili erdi, ko’p ulum va fununda mohir erdi. Sanoe’ va aruz fanida barcha el ani musallam tutar erdi. Bu faqir aruz fanida vosita bila Mavlononing shogirdimen”
A.N. aruz ilmini Darvesh Mansurdan o’rgangan. Darvesh Mansur esa Yahyo Sebakdan tahsil olgan.
Navoiyning aruzga oid asari-“mezon ul-avzon”
“Haqiqatan, ul hazratning she’r noziklari to’g’risida mahoratlarning ko’pligi bu risoladan anglanadi. Chunki o’tmishdagi shoirlar sezgilarining nuri tushmagan bir qancha maqbul bahrni aruz doirasiga qo’shganlarki, u qimmatli nusxa mutolaa qilinsa, bu nukta ma’lum bo’ladi” (Xondamir).
“Mufradot”- muammo haqidagi asari.
A.N. “Muhokamat ul-iug’atayn” asarida “nazm gulistonining andalibi nag’masaroyi” sifatida eski o’zbek tilini, uning badiiy uslubini ilmiy nazariy jihaddan har tomonlama asosladi, turkiy til imkoniyatlarini amaliy jihatdan isbotlab ko’rsata oldi. Bu asarda yig’lamoq fe’lining ma’nodoshlarini farqi bilan ko’rsatib bergan: yig’lamsiramoq – ma’no ozayadi; ingramoq va singramoq – “dard bilan yashurun ohista yig’lamoq” ma’nosi ustunroqdir; siqtamoq – “yig’lamoqda mubolag’adur (yig’lamoqdan kuchliroqdir). “Biyik un bila”, ya’ni qattiq tovush chiqarib yig’lash o’kurmak deyiladi. Qobog’ so’zining fors tilida yo’qligini aytib, misol sifatida ushbu baytni keltiradi:
Mengizlar gul-gul, mijalari xor, Qaboqlari keng-keng, og’izlari tor.
Tubichoq, arg’umoq, yaka, yobu, totu – ot turlari; dastor, qalpoq, to’ppi, shirdog’, yog’lig’ – bosh kiyim turlari; qo’rchi, suvchi, qushchi, qo’ruqchi, kiyikchi, kemachi, qo’ychi – singari kasb-hunarlarning nomlarini forsiylar ham turkiy tilda yuritganligini A.N. aytib o’tgan.
“Sab’at abhur” (yeyti dengiz) nomli lug’at tuzgan. U arab tilining izohli lug’atidir.
“Tarixiy anbiyo va hukamo” (1485-1488) kitobida payg’ambarlar tarixi Odam Atodan boshlab yoritilgan. (ikkinchi qismi obidlar(Allohga toat-ibodat qiluvchilar), uchinchi qismi hakimlar haqida).
“Tarixi muluki ajam” - unda tarixiy shaxslarning, hakimlarning hikmatlaridan namunalar keltirgan. (Buqrot “debturkim, umr qisqadur, ish uzun. Oqil uldurkim, bu qisqa umrni bir nimaga sarf qilg’aykim, zarurotroqdur, ya’ni oxirat maslahati va Tengri taolo rizosi” yoki, “Aristotilis hakim Aflotunning shogirdidur, iskandarning vaziri erdi. Aning so’zlaridan budurkim, podshoh ulug’ daryoga o’xshaydi va izdoshlari uning ariqlaridir. Daryo chuchuk bo’lsa, ariqlar ham chuchuk bo’ladi…”