Безымянный

„Toshkentnom a"
(M .S hayxzoda) 
asari yuzasidan tanlab o 'q ish uch u n quyidagi topshiriqlar beriladi:
— S h e ’rdan o'zbek xalqining m ehm ondo'stligi tasvirlangan o 'rin n i 
topib o'qing.
— Yoz faslining zo'rligi tasvirlangan o 'rin n i topib o'qing.
„D eh q on bo bo va o 'n uch bolakay qissasi" (A .O ripov) asari m atni
yuzasidan „M atnd an D ehqonboboning V atan haqidagi gaplarini topib 
o 'q in g " kabi topshiriq berilishi m um kin.
T an lab o'qishning yana ham m urakkabroq turlari m atndan 
sabab-natija m unosabati bilan bog'langan dalillarni taqqoslashni, 
um um lashtirishni talab qiladigan o 'rin la rin i topib o'q ish hisoblanadi. 
M asalan, „X arita" (N . N orqobilov) hikoyasi yuzasidan topshiriqlar 
quyidagicha bo'lishi mumkin:
— S in f rahbari Rasulni nim a uch u n Sam adga biriktirib qo'ydi? Shu 
o 'rin n i topib o'qing.
— Sam adning Rasuldan arazlash sababi ifodalangan o 'rin n i topib 
o'qing.
B unda o'quvchi biror qatnashuvchi shaxs o 'z in i qanday tutishini, 
nim a uchu n u shundayligini tasdiqlash uch un m atndan m aterial tanlab 
o'qiydi.

---

T anlab o ‘qish ongli va ifodali 
0
‘qish m alakasini sh ak llan tirish n i 
m atn ustida ishlash k o 'n ik m a sin i shakllantirish bilan birga q o ‘shib 
olib borishga, b o lala m in g ijodiy tasavvurini, n u tq i va ze h n in i 
o 'stirish g a im kon beradi. S huning u ch u n u n d an o ‘qish darslarid a 
keng foydalaniladi.
Tanlab o'q ish m atn rejasini tuzishda (m atn qismiga lining m azm u­
nini ifodalaydigan gapni, ya’ni reja qismini topishda) qahram onga 
tavsif berish (m atndan qahram onning muayyan bir xususiyatini, 
harakatini tavsiflovchi m ateriallar tanlash)da, asar g'oyasini aniqlash 
(g‘oyani anglatgan o 'rin n i topib o ‘qish)da tatbiq etiladi.
2. 
0 ‘quvchilarning berilgan savol va topshiriqlarga o‘z so‘zlari bilan 
javob berishi. M ashqning bu turi o'quvchilarda o'qilganlar yuzasidan 
m uhokam a yuritish ko'nikm asini o'stirishga, asarda qatnashuvchi 
qahram onlarni baholashga, m uallif tasvirlagan hayotiy lavhalar bilan 
asar g'oyasi o'rtasidagi bog'lanishni aniqlashga im kon beradi. Ishning 
bu turida beriladigan savollar m a’lum m aqsadga yo'naltirilgan va 
m uayyan izchillikda bo'lishi, o'quvchilarni mustaqil fikrlashga undashi 
lozim. B oshlang'ich sin f o'q ish darslarida savol va topshiriqlar qaysi 
m aqsadga yo'naltirilganiga ko 'ra quyidagicha tasn if qilinadi:
1. Asar m azm unini o'zlashtirish va qayta hikoyalashga doir savol- 
topshiriqlar.
2. Asar tilini o'rganish va o'zlashtirishga doir savol-topshiriqlar.
Sabab-natija tarzidagi savollardan ham foydalaniladi. Agar o 'q i­
tuvchi asar g'oyasini tushunishda o'quvchilarga yordam berishni k o 'zd a 
tutsa, savol sabab-natija tarzida bo'ladi. A nvar O bidjonning „O dobli 
bo'lish osonm i?" ertagi (4-sinf) g'oyasi o'quvchilarni salom lashish 
odobi bilan tanishtirish, ularda m uom ala m adaniyatini tarbiyalashdir. 
Ertakdagi asosiy fikrni aniqlash uchun o 'qituvchi