Bap new indd

Sheńber boylap teń ólshewli 
qozǵalıstaǵı tezlenıw
Tuwrı sızıqlı teń ólshewli ózgermeli qozǵalatuǵın deneniń tezleniwinde 
waqıt ótiwi menen qozǵalıstıń baǵıtı ózgermeydi. Biz tek tezliktiń shamasınıń 
50-súwret.
Aylanbalı 
teń ólshewli qozǵalıs-
taǵı tezliklerdiń baǵıtı.
A
1
O
R
υ
→
1
υ
→
2
υ
→
3
A
2
A
3

---

63
III bap. Aylanbalı teń ólshewli qozǵalıs
ózgeriwin hám vektorlıq kórinisi tómendegishe 
ekenligin kórgen edik:
a
→
 = 
υ
→
 – υ
→
0
 
Aylanbalı teń ólshewli qozǵalısta bolsa tezliktiń 
shaması ózgermeydi, tek baǵıtı ózgeredi. Tezlik 
vektorlıq shama bolǵanlıqtan eki vektordıń moduli 
teń bolıp, biraq baǵıt hár qıylı bolsa, bunday vek-
torlardıń ayırmasınıń nolge teń bolmaytuǵınlıǵın 
bilemiz (52-súwret).
Bunı 50-súwrette kórsetilgen shariktiń 
qozǵalısında kórsek, Δ
t
waqıt ishinde tezlik vek-
torlarınıń ayırması
υ
→
2
– 
υ
→
1
yamasa
υ
→
3
– 
υ
→
2
nolden 
parqı boladı. Demek, tezlik vektorı ózgermekte. 
Tezliktiń ózgeriwi aylanbalı qozǵalısta tezleniw 
bolatuǵınlıǵınan derek beredi. (1)-formuladan 
shariktıń Δ
t 
waqıt ishinde 
A
1
noqattan 
A
2
noqa-
tına ótiwdegi qozǵalıs ushın tezleniw tómendegishe ańlatıladı:
a
→
 = 
υ
→
2
– υ
→
1
 
Radiusı 
R
bolǵan sheńber boylap
υ
→
tezlik penen teń ólshewli qozǵalatuǵın 
deneniń bir zamatlıq tezleniwi tómendegishe tabıladı:
a
→
 =
υ
→
2 
Formuladan aylanbalı qozǵalısta sheńberdiń radiusı qansha kishi bolsa, tez-
leniwdiń de sonshama úlken bolatuǵınlıǵın kóriwimiz múmkin. Sheńberdiń ra-
diusı úlkeyip, tuwrı sızıqqa jaqınlaǵan sayın tezleniwdiń mánisi kemeyip, nolge 
jaqınlasadı. Tuwrı sızıqlı teń ólshewli qozǵalısta bolsa tezlik vektorları ústi-ústine 
túsedi. Nátiyjede tezliklerdiń mánisi da baǵıtı da birdey bolıp, tezleniw nolge 
teń boladı.