Bap new indd

16-§. 
SHEŃBER BOYINSHA QOZǴALÍSTÍ TÁRIYIP-
LEYTUǴÍN SHAMALARDÍŃ ARASÍNDAǴÍ QATNASLAR 
Sızıqlı tezlik penen múyeshlik tezlik arasındaǵı qatnas
Aldınǵı tema sońındaǵı máseleni sheshiwdiń úlgisinde teń ólshewli aylanbalı 
qozǵalatuǵın deneniń jolınıń formulası keltirip shıǵarılǵan edi:
Δsﬞ = Δφ
R
.
Bul formulanı sızıqlı tezliktiń formulasına qoyıp, tómendegi ańlatpanı alamız:
Demek, teń ólshewli aylanbalı qozǵalısta sızıqlı tezlik penen múyeshlik tezlik 
arasındaǵı qatnas tómendegishe boladı eken:
υ
= ω
R .
(1)
Aylanıw dáwiri, jiyiligi, sızıqlı tezlik hám múyeshlik tezlikler 
arasındaǵı qatnaslar
Aylanbalı teń ólshewli qozǵalıstı jáne de tolıǵıraq táriyiplew ushın aylanıw 
dáwiri hám aylanıw jiyiligi túsiniklerinen paydalanıladı.
υ
= —
Δ
t 
= = ω
R.
Δφ
R
Δ
t
Δsﬞ

---

60
Kinematika tiykarları
Deneniń bir ret aylanıwına ketken waqıt aylanıw dáwiri dep 
ataladı.
Aylanıw dáwiri 
T
menen belgilenedi. Onıń 
tiykarǵı birligi – sekund (s).
Eger dene Δ
t
waqıt ishinde 
n
ret aylanatuǵın 
bolsa, onda aylanıw dáwiri 
T
tómendegishe 
anıqlanadı:
T
= —
Δ
t
n
.
(2)
49-súwrette súwretlengen jipke baylanǵan sharik 8 s da 20 ret aylansa, aylanıw 
dáwiri tómendegishe tabıladı:
T
= —
8
20 s = 0,4 s.
Deneniń waqıt birligindegi aylanıwlar sanı aylanıw jiyiligi dep 
ataladı.
Aylanıw jiyiligi
v
(nyu) menen belgilenedi. Onıń tiykarǵı birligi – 1/s.
Eger dene
Δ
t
waqıtta 
n
ret aylanǵan bolsa, bunday jaǵdayda aylanıw jiyiligi 
v
tómendegishe anıqlanadı:
v = —
n 
Δ
t 
.

(3)
Jipke baylanǵan dene 8 s ta 20 ret aylansa, aylanıw jiyiligi tómendegishe 
tabıladı:
v = —
20
 
8 –
1
s 
= 2,5
–1
s 
.
Aylanıw dáwiri 
T
menen aylanıw jiyiligi
v 
arasındaǵı qatnas:
T
= 
–1 
v
yamasa
v 
= 
–1
T .
(4)
Aylanıw dáwiri 
T
menen sızıqlı tezlik
υ
arasındaǵı qatnas:
T = —
2π
R 
υ
yamasa

υ = 
—
2π
R
T
 .
(5)
Aylanıw dáwiri 
T
menen múyeshlik tezlik
ω arasındaǵı qatnas:
T = —
2π
ω

yamasa

ω = 
—
2
π
T .
(6)
 
Aylanıw jiyiligi
v
menen sızıqlı tezlik
υ
arasındaǵı qatnas: