43
II bap. Tuwrı sızıqlı háreket
4
+ 13
2
υ
ort
=
= 8,5
m
m
s
s .
(3)-formuladaǵı tezliktiń ornına onıń
υ
=
υ
0
+
at
ańlatpası qoyılsa, onda
ortasha tezliktiń tómendegi formulası kelip shıǵadı:
υ
ort
=
at
2
υ
0
+
.
Mısalı, 36-súwrettegi tezliktiń grafiginde
υ
0
= 4 m/s,
a
= 1,5 m/s
2
eken-
liginen
t
= 6 s waqıt ótkendegi deneniń ortasha tezligin tabıw múmkin:
1,5
∙ 6
2
υ
ort
= 4
= 8,5
+
m
m
m
s
s
s
.
(3)-hám (4)-formulalardan baslanǵısh tezliksiz, yaǵnıy
υ
0
= 0 jaǵday ushın
teń ólshewli ózgermeli qozǵalıstaǵı ortasha tezlikti esaplaw formulaları
tómendegi kóriniske keledi:
υ
ort
=
at
2
υ
ort
=
υ
2
Másele sheshiw úlgisi
Baslanǵısh tezligi 18 km/saat bolǵan «Matiz» avtomobili 1,0 m/s
2
tezleniw
menen teń ólshewli tezleniwshi qozǵalıp, 10
s tan
keyin qanday tezlikke iye
boladı? «Matiz»diń ortasha tezligin tabıń.
Berilgen: Formula:
Sheshiliwi:
υ
0
= 18 km/saat = 5 m/s;
υ
=
υ
0
+
at
υ
= (5 + 1
·
10) m/s =
a
= 1 m/s
2
;
υ
ort
=
υ
0
+
at
2
= 15 m/s = 54 km/saat;
t
= 10 s.
Tabıw kerek:
υ
= ?
υ
ort
= ?
Juwabı:
υ
= 54 km/saat;
υ
ort
= 36 km/saat.
Tayanısh túsinikler
: teń ólshewli ózgermeli qozǵalıstaǵı tezlik, teń
ólshewli ózgermeli qozǵalıstıń ortasha tezligi.
1. 100 metr aralıqqa juwırıw jarısındaǵı qozǵalıs tezliginiń grafigin sızıń.
2. Teń ólshewli tezleniwshi hám teń ólshewli ásteleniwshi qozǵalıstaǵı deneniń
tezliginiń grafigin sızıń.
1. Ornınan qozǵalǵan dene 0,2 m/s
2
tezleniw menen qozǵala baslasa, ol 1 minutta
qanday tezlikke erisedi?
(6)
(5)
(4)
.
υ
ort
= [5 + (1
·
10)/2] m/s =
= 10 m/s = 36 km/saat.
;
.
;
.
44
Kinematika tiykarları
(1)
2. Baslanǵısh tezligi 3 m/s bolǵan dene 0,4 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli tezleniw
menen qozǵalıp, 30 s da qanday tezlikke erisedi?
3. 60 km/saat tezlik penen ketip baratırǵan «Neksiya» avtomobiliniń motorın óshirgennen
keyin 0,5 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli ásteleniwshi qozǵala basladı. 20 s tan
keyin onıń tezligi qansha boladı? Usı 20
s
dawamında ortasha tezligi qansha boladı?
4. 0,4 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli tezleniwshi deneniń belgili waqıttaǵı
tezligi
9 m/s qa teń. Deneniń usı waqıttan 10 s aldınǵı waqıttaǵı tezligi qansha bolǵan?
5. Baslanǵısh tezligi 2 m/s bolǵan dene 3 m/s
2
tezleniw menen qozǵala basladı. Bunday
qozǵalıs ushın tezliktiń grafigin sızıń.
6. Avtomobil jolınıń birinshi yarımın
υ
1
=
20 m/s, ekinshi yarımın
υ
2
= 25
m/s
tezlik
penen basıp ótti. Onıń barlıq joldaǵı ortasha tezligin tabıń.
Do'stlaringiz bilan baham: