B. A. Nazarbayeva


Metall-oksidli  kimyoviy  datchiklar



Download 7,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet206/288
Sana15.01.2022
Hajmi7,56 Mb.
#368689
1   ...   202   203   204   205   206   207   208   209   ...   288
Bog'liq
konstruksiyalashga kitob

Metall-oksidli  kimyoviy  datchiklar. 

Qalay  dioksidi  (SnO

2

)  asosidagi  metall-



oksidli gaz datchiklari (1960 yillarning oxirlarida paydo bo‘lgan. Ular har qanday 

elektr  sxemalari  bilan  oson  muvofiqlashadigan  oddiy  va  mustahkam  qurilmalar 

bo‘lib hisoblanadi. Bunday detektorlar ba’zi bir metallarning oksidlarining ma’lum 

bir gazlar mavjud bo‘lganda (masalan, CH

3

SH va C


2

H

5



OH kabi) o‘zlarining elektr 

tavsiflarini  o‘zgartirish  xususiyatiga  asoslanadi.  Metall  oksidi,  masalan,  SnO

kristallari havoda berilgan etarlicha yuqori haroratgacha qizdirilganda kristallning 



yuzasi kislorod atomlarini adsorbsiyalay boshlaydi, natijada u zaryadlangan bo‘lib 

qoladi, bu elektronlar tokini kamaytiradi. Detektorning yuzasiga ma’lum bir gazlar 

ta’sir  ko‘rsatganda  uning  potensialining  pasayishi  sodir  bo‘ladi,  bu  kristallning 

o‘tkazuvchanligini sezilarli darajada oshiradi. 

Plenkaning  elektr  qarshiligi  bilan  gazlarning  o‘lchanadigan  konsentratsiyasi 

o‘rtasidagi  munosabatni  topish  uchun  quyidagi  empirik  ifodadan  foydalanish 

mumkin: 

                                               

                                               (5.35) 

Bunda 


 - detektorning elektr qarshiligi; 

A

 – berilgan kimyoviy tarkib uchun 

belgilangan  konstanta; 

S

  –  tadqiq  qilinadigan  gazlarning  konsentratsiyasi; 



a

  – 


berilgan metall oksidi va konkret gaz uchun qarshilik egri chizig‘ining egilishi. 


317 

 

Bunday detektorlarda kristallning solishtirma qarshiligi o‘zgarishi sababli ular 



o‘zlari  mustaqil  ishlay  olmaydi,  ularni  qo‘shimcha  elektron  sxema  tarkibiga 

kiritish  lozim  bo‘ladi.  Bunda  sxema  sifatida,  qoidaga  ko‘ra,  uning  elkalaridan 

biriga  detektor  o‘rnatiladigan  Uitston  ko‘prigidan  foydalaniladi.  Detektor 

qarshiligining  o‘zgarishi  ko‘prik  muvozanatining  buzilishiga  olib  keladi  (5.37A- 

rasm).  Ko‘prikli  sxemani  harorat  bo‘yicha  muvozanatlash  uchun  parallel 

chiziqlashtiruvchi rezistorga ega bo‘lgan Manfiy HKli termistor qo‘llaniladi. 

 

 

5.37- rasm. Umtston ko‘prigiga kiritilgan metall-oksidli kimyoviy detektor (A) va  



uning turli gazlar uchun qurilgan uzatish tavsiflari (B) 

 

Datchik  o‘zini  uning  kattaligi  gazning  tipi  va  konsentratsiyasiga  bog‘liq 



ravishda  o‘zgaradigan  qarshilik kabi  tutishi sababli  undagi kuchlanish tushishi bu 

qarshilikka  proporsional  bo‘ladi,  shu  sababli  kuchlanish  tushishining  gazlarning 

konsentratsiyasiga  bog‘lanish  grafigini  qurish  mumkin.  Odatda  bu  grafik 

logarifmik  koordinatalarda  qurilganda  u  to‘g‘ri  chiziq  ko‘rinishiga  ega  bo‘ladi 

(5.37B-rasm).  Har  bir  gaz  uchun  bu  grafik  o‘zining  egilishi  va  siljishiga  ega 

bo‘ladi,  bu  gazni  identifikatsiyalash  imkonini  beradi.  Bu  to‘g‘ri  chiziqlarning 

parametrlarini bilash bilan hatto qurilgan grafikning chegaralaridan tashqarida ham 

gazning  konsentratsiyasini  baholash  mumkin.  Detektorning  o‘tkazuvchanligining 

o‘zgarish  tezligi  bo‘yicha  gazni  identifikatsiyalash  va  uning  konsentratsiyasini 



318 

 

aniqlash mumkin. Bunday detektorlar uchun o‘tkazuvchanlik darajasi dreyflanishi 



mumkin, biroq uning o‘zgarish tezligi (tavsifning egilishi) har doim o‘zgarmasdan 

qoladi.  Shu  sababli  o‘tkazuvchanlik  kattaligini  emas,  balki  uning  o‘zgarish 

tezligini o‘lchaydigan datchiklar eng yaxshi barqarorlik va qayta yaratuvchanlikka 

ega bo‘ladi.  




Download 7,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   202   203   204   205   206   207   208   209   ...   288




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish