Katta maydonlarni nazorat qilish va kuchli shovqin-suron sharoitlarida –
shamolda, kuchli xalaqit beruvchilar mavjud bo‘lganda, tumanda, chang-to‘zonda,
namlik va hokazolarda keng haroratlar diapazonida ishlash talab qilinganda
O‘YuCh detektorlar boshqa datchiklarga ajoyib alternativa bo‘lib hisoblanadi.
elektromagnitik radiochastotali to‘lqinlarni nurlatishga asoslanadi. 10.525 GHz (X-
bo‘lib hisoblanadi. Nurlatish quvvati odamlarning salomatligiga ziyon etkazmaslik
uchun etarlicha past bo‘lishi, nurlatiladigan to‘lqinlarning uzunligi havoni
ifloslantiradigan aksariyat zarrachalar orasidan bemalol o‘tish uchun etarlicha katta
252
bo‘lishi (X-diapazon uchun λ=3 sm) va katta obyektlardan qaytishi uchun etarlicha
qisqa bo‘lishi lozim.
Detektorlarning mikroto‘lqinli qismi Gann generatori, antenna va
aralashtiruvchi dioddan tashkil topadi. Gann generatori o‘zida kichik pretsizion
bo‘shliqqa o‘rnatilgan diodni taqdim qiladi, unga oziqlantiruvchi kuchlanish
berilganda u O‘YuCh tebranishlarni ishlab chiqara boshlaydi. Bu elektromagnitik
to‘lqinlarning
f
0
chastotaga ega bo‘lgan bir qismi diafragma va volnovod orqali
o‘tadi va ularni obyekt tomonga qarab yo‘naltiradigan antennaga kelib tushadi.
Qo‘llanilishga bog‘liq ravishda antennaning turlicha fokuslaydigan tavsiflari
tanlanadi. Asosiy qoida quyidagicha: antennaning yo‘naltirilganlik diagrammasi
qanchalik tor bo‘lsa, u shunchalik katta sezgirlikka ega bo‘ladi (ya’ni uning
kuchaytirish koeffitsiyenti shunchalik katta bo‘ladi). Boshqa bir muhim xususiyat
quyidagidan iborat: tor (ignasimon) yo‘naltirilganlik diagrammasiga ega bo‘lgan
antennalar etarlicha kichik bo‘lishi mumkin bo‘lgan keng burchakli antennalarga
qaraganda katta o‘lchamlarga ega bo‘ladi. Uzatgichning tiplashgan quvvati 10-20
mWt ni tashkil qiladi. Gann generatorlarining barqarorligi qo‘yilgan kuchlanishga
bog‘liq bo‘ladi, shu sababli generatorlarni oziqlantirish uchun yuqori sifatli
kuchlanish regulyatorlaridan (rostlagichlaridan) foydalanish juda muhim bo‘ladi.
Generator yoki uzluksiz, yoki davriy ravishda ishlashi mumkin. Impulьsli rejimda
ishlashda oziqlantirish manbaidan iste’mol qilinadigan quvvat keskin kamayadi.
Nurlatiladigan to‘lqinlarning kamroq qismi Shotka aralashtiruvchi diodiga
kelib tushadi va etalon signal sifatida foydalaniladi (5.1A- rasm). Ko‘pincha
signallar priemnigi va peredatchigi (qabul qilgich va uzatgich) priemoperedatchik
yoki transiver deb ataladigan bitta modulda joylashadi. Obyektdan qaytarilgan
to‘lqinlarning bir qismi antennaga qaytadi, u ularni aralashtiruvchi diodga
yo‘llaydi. Dioddagi tok o‘zida uning chastotasi nurlatilgan va qaytarilgan
to‘lqinlarning obyektgacha bo‘lgan masofaga to‘g‘ri proporsional bo‘lgan faza
farqi bilan belgilanadigan garmolnik signalni taqdim qiladi. Bunday
faza sezgir
detektor yordamida obyektgacha bo‘lgan masofani aniqlash mumkin, biroq
masofani emas, balki obyektning qo‘riqlanadigan zonada harakatlanish faktini
253
aniqlash talab qilinadi. Mavjud bo‘lish va harakat detektorlari ko‘pincha Dopler
hodisasi asosida amalga oshiriladi. Amalda barcha O‘YuCh va ulьtratovush
detektorlari shu tamoyil asosida ishlaydi. Shuni qayd qilish lozimki, Dopler
datchiklari mavjud bo‘lish detektorlari emas, balki harakat detektorlari bo‘lib
hisoblanadi, chunki faqatgina harakatlanayotgan obyektlarga reaksiya ko‘rsatadi.
Endi ular qanday ishlashini tushuntiramiz.
5.1- rasm. O‘YuCh mavjud bo‘lish detektori: A – Dopler chastotasini o‘lchash
uchun sxema; B – ostona detektoriga ega bo‘lgan sxema
Antenna
f
0
chastota bilan nurlatadi, bu chastota λ
0
to‘lqin uzunligi bilan
belgilanadi:
f
0
=
(5.1)
bunda - yorug‘lik tezligi.
Agar obyekt antennaga qarab harakatlansa yoki undan uzoqlashsa,
qaytarilgan nurning chastotasi o‘zgaradi. Obyekt antennadan
v
tezlik bilan
harakatlanganda qaytarilgan signalning chastotasi kamayadi, obyekt antennaga
yaqinlashganda esa – ortadi. Bu hodisa
Do'stlaringiz bilan baham: