B. A. Nazarbayeva



Download 7,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet133/288
Sana15.01.2022
Hajmi7,56 Mb.
#368689
1   ...   129   130   131   132   133   134   135   136   ...   288
Bog'liq
konstruksiyalashga kitob

Harorat shkalalari. 

Bir nechta harorat shkalalari mavjud. Dastlabki nolinchi 

harorat 1664 yilda Robert Guk tomonidan distillangan suvning muzlash nuqtasida 

o‘rnatilgan.  1694  yilda  Paduyalik  Karl  Renaldi  chiziqli  harorat  shkalasida  reper 

(tayanch)  nuqtalar  sifatida  ikkita  nuqta  –  muzning  erish  nuqtasi  va  suvning 

qaynash  nuqtasidan  foydalanishni  taklif  qilgan.  U  butun  harorat  intervalini  12  ta 

teng  bo‘lakka  bo‘lgan.  Taassufki,  uning  taklifi  qariyb  50  yilgacha  hech  kimni 

qiziqtirmagan.  1701  yilda  Nyuton  ham  harorat  shkalasi  uchun  ikkita  belgilangan 

nuqtadan  foydalanishni  taklif  qilgan.  Birinchi  nuqta  sifatida  u  muzning  erish 

nuqtasini tanlagan (nolinchi nuqta), ikkinchi nuqta uchun – sog‘lom angliyalikning 

qo‘ltig‘i ostidagi haroratni tanlagan, u buni 12-nuqta deb atagan. Nyuton shkalasi 

bo‘yicha  suv  34-nuqtada  qaynagan.  Daniyalik  amaliyotchi  ixtirochi  Daniel 

Farengeyt 1706 yilda o‘zining termometri uchun nolinchi nuqta sifatida suv,  muz 

va  osh  tuzi  aralashmasining  sovuq  haroratini  tanlagan.  Ikkinchi  nuqta  sifatida  u 

“sog‘lom odam qonining harorati” deb ta’riflanadigan 96 gradus haroratni tanlagan 

(aslida Farengeyt uchun 96 soni shunchaki qulay bo‘lgan, chunki u 2 ga qoldiqsiz 

bo‘lingan, bu bo‘laklarni oson belgilash imkonini bergan. Biroq Farengeyt qonning 



191 

 

harorati  odamning  millati  va  boshqa  ko‘plab  omillarga  bog‘liq  bo‘lishini  hisobga 



olmagan.  Hozirgi  kunda  sog‘lom  odamning  harorati  97  ...  100

G‘ (36 ... 37,7 ) 



oraliqda  bo‘lishi  isbotlangan,  biroq  daniyalik  ixtirochi  yashagan  paytda  odam 

tanasidan yaxshiroq termostat hali mavjud bo‘lmagan). Uning shkalasida muzning 

erish nuqtasi 32

ga, suvning qaynash nuqtasi esa 212



ga to‘g‘ri keladi. 1742 yilda 

astronomiya professori Andrea Selsiy nol – muzning erish nuqtasi, 100 – suvning 

qaynash harorati bo‘lgan shkalani taklif qilgan. 

Hozirgi kunda ilmiy  va texnik ishlanmalarda odatda ikkita –selsiy va Kelvin 

shkalasidan  foydalaniladi.  Kelvin  shkalasi  bunda  suv  bir  paytnig  o‘zida  uchta 

holatda  –  bug‘,  suyuqlik  va  muz  holatida  bo‘ladigan,  4,58  mm  simob  ustuni 

bosimga  mos  keladigan 



suvning  uchlanma  nuqtasiga 

asoslanadi.  Suvning 

uchlanma  nuqtasining  harorati  273,16  K  yoki  0

  ga  teng  deb  qabul  qilingan. 

Kelvin  shkalasi  chiziqli  bo‘lib  hisoblanadi,  unda  nolinchi  nuqta  (0  K)  barcha 

harakatlanayotgan  zarrachalarning  kinetik  energiyasi  nolga  teng  bo‘ladigan 

haroratga mos keladi. Amaliyotda bu nuqtani olib bo‘lmaydi, u 

absolyut nol  

deb 


ataladigan  sof  nazariy  kattalik  bo‘lib  hisoblanadi.  Kelvin  va  selsiy  shkalalari 

o‘rtasida  0,01

0   

farq  mavjud,  bu  nol  gradus  selsiy  suvning  uchtalik  nuqtasi  bilan 



emas,  balki  muz  va  namlikka  to‘yingan  havo  atmosfera  bosimida  dinamik 

muvozanatda  bo‘ladigan  harorat  bilan  belgilanishi  bilan  izohlanadi.  Bu  ikkita 

shkala bir xil egilishga ega (ya’ni 1

 = 1 K, 0 K = -273,15

): 

                                                             0



S = 

0

K – 273,15



0                                                                   

(4.66) 


Suvning  qaynash  harorati  1

  =  373,15  K  ga  teng.  Farengeyt  shkalasi 

ko‘proq tik egilishga ega, chunki 1

 = 1,8 


0

F  Selsiy va Farengeyt shkalalari -40

  

va 


0

F  haroratda  kesishadi.  Qiymatlarni  bir  shkaladan  boshqasiga  o‘tkazish  uchun 

quyidagi ifodadan foydalaniladi: 

                                                             0

G‘ = 32 + 1,8                                                      (4.67) 

Bu  0


  da  Farengeyt  shkalasi  bo‘yicha  harorat  +32

F  ga  teng  bo‘lishini 



bildiradi. 


192 

 


Download 7,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   129   130   131   132   133   134   135   136   ...   288




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish