B a L i q L a r b I o L o g I y a s I

Osmoregulyatsiya
Baliqlarning yashash muhitidagi osmotik bosimga bo'lgan munosabati hamda ekologik 
muhit o'zgarishiga bo'lgan munosabat baliq turiga bog'liq. Shunday baliq turlari borki, suv min
eralizatsiyasi ancha past bo'lsa, past konsentratsiyaga yashashga moslashgan (stenogallar), b

---

oshqalari esa turli xil konsentratsiyaga yashashga moslashgan (evrigallar). Birinchi guruhga
golets, bichok, turkiston mo'ylovdori, orol mo'ylovdori tegishli. Bularning ko'pchiligi suv sh
o'rligi 4% dan yuqori bo'lganda nobud bo'ladi. Bubaliqlar evrigal muhitga tushsa, ichki muh
itning osmotik bosimini oshiradi va baliq o‘ladi. Chuchuk suv baliqlarida ichki muhitida, ya
’ni qonida tuzlar miqdori muhitiga nisbatan ancha yuqori bo'ladi. Shuning uchun ham ular
ning qoni suv muhitiga nisbatan gipertoniya holati kuzatiladi. Chuchuk suv baliqlarning ja
bralari suv muhitidagi xloridlarni so'rib oladi va qonga o'tkazadi. Bu baliqlar organizmida
gi ortiqcha suvni buyrak orqali tashqariga chiqaradi. Qoidaga muvofiq chuchuk suv baliqia
ri dengiz baliqlariga nisbatan ko'p miqdorida machevina chiqaradi. Dengiz suyakli baliqlari
da teskari hodisa kuzatiladi. Bularning qoni tuzlarga ancha kambag'al yoki kam va asosiy
osmoregulyatsiya buyrak orqali entas, balkijabralar orqali amalga oshiriladi.Evrigal baliqlar
tuz konsentratsiyasi yuqori bo'lgan suvda ancha chidamli bo'ladi. Bunday baliqlarga o'tuv
chi baliqlar kiradi. Bu baliqlarning sho'r suvdan chuchuk suvga o'tishi yoki teskari holat
bo'lganda ichki muhitdagi osmatik bosim o'zgarishi orqali amalga oshiriladi. Bir
muhitdan ikkinchi muhitga o'tishining o'ziga xos instinkti bo'ladi. Baliqlar astasekinlik bila
n moslashib sho'r muhitdan chuchuk muhitga va chuchuk muhitdan o'z osmotik bosimini
o'zgartirish orqali moslashadi. 
Suyakli baliqlarning uvildiriqlarida osmotik bosim ancha mustahkam. Tashqi muhitdan uvi
ldiriq ichiga qarab tuzlar diffuziyasi kuzatilmaydi. Shuning uchun ham ichki osmotik bosi
mning tashqi muhitga bog'liq joyi yo'q. Baliq uvildiriqlarining solishtirma og'irligi doimiyd
Sariqlik moddasi so'rilishi bilan, solishtirma og'irlik astasekinlik bilan oshadi (Shaposhniko
va, 1950).Sho'r muhitga moslashishiga qarab chuchuk suv baliqlarini ikkita guruhga bo'lish
mumkin: doim chuchuk suvda yashovchi baliqlar bularning qonida tuzlarning ko'p bo'lish
i xarakterlidir. Bularda osmoregulyatsiya a’zosi buyraklar hisoblanadi. Dengiz baliqiari esa
jabralar orqali ortiqcha tuzlarni chiqaradi, ayniqsa xloridlarni.Turli xil baliqlarning osmore
gulyatsiya a’zolarining evolutsiyasini o'rganish shunday xulosaga olib kelganki, barcha bali
qlar chuchuk suvlarda yashashga moslashgan bo'lib, ular keyinchalik dengiz va okeanlarga 
o'tgan degan xulosaga olib kelgan (Suvorov, 1948).