Azərbaycanda Peşə Təhsili və Təliminin (ptt) inkişafına Avropa İttifaqının dəstəyi

Metalların elektrik xassələri 
Keçirici metal materiallardan maşın və aparatların dolaqları, elektrik verilişi xətləri, paylaşdırıcı 
quruluşların şinləri və i.a. hazırlanır. Buna görə materiallar elektrik enerji itkisinin çox olmaması üçün 
yüksək elektrik keçiriciliyinə malik olmalıdır. Bəzi qurulu şlarda keçirici materiallar qızdırıcı rolunu 
oynayır.Bu halda belə materiallar kiçik elektrik keçiriciliyinə, yəni daha yüksək müqavimətə malik 
olmalıdır. Keçirici kimi işlədilən elektrik materialların elektrik keçiriciliyi onların əsas xassələrindən 
biridir. 
Şəkil 1.8. Qələvi metallar

---

13 
Metalların elektrik cərəyanını keçirmə qabiliyyəti elektrikkeçirmə adlanır. Metallarda elektrik 
cərəyanı sərbəst elektronların nizamlı hərəkətindən ibarətdir. 
Elektrik cərəyanını yaxşı, yəni istiliyi itkisiz keçirən metallar yüksək elektrikkeçirmə qabiliyyətinə 
malik olur. Yüksək elektrikkeçirmə qabiliyyəti olan metallardan elektrotexnikada, elektrik cərəyanı 
keçiricilərinin hazırlanmasında istifadə edilir. Praktikada elektrikkeçirmə qabiliyyətinin əvəzinə, onun 
əks qiymətinə bərabər olan elektrik müqavimətindən istifadə olunur. Metalların onlardan elektrik 
cərəyanının keçməsinə müqavimət göstərmə qabiliyyətinə elektrik müqaviməti deyilir. Metallarda 
elektrik müqaviməti hərəkətdə olan elektronların atom və ionların toqquşmasının nəticəsidir. SL ölçü 
sistemində elektrik müqavimətinin vahidi Om-dur.
Uzunluğu L və en kəsiyinin sahəsi S olan metal keçiricinin elektrik müqaviməti (R) aşağıdakı 
düsturla ifadə olunur: 
𝑅 = 𝑝
𝐿
𝑆
burada p -keçirici materialın xüsusi elektrik müqavimətidir. Sİ ölçü sistemində keçiricinin xüsusi 
müqaviməti uzunluğu 1m və en kəsiyinin sahəsi 1m² olan keçiricinin müqaviməti ilə ölçülür, yəni 
[𝑝] =
𝑂𝑚 ∙ 𝑚
2
𝑚
= 𝑂𝑚 ∙ 𝑚
Nikel və xrom ərintiləri (nixromlar) yüksək elektrik müqavimətinə malikdirlər. Elektrik müqavimət 
peçlərinin qızdırıcı qurğuları, elektrik qızdırıcı cihazlarının spiralları bu ərintilərdən hazırlanır. Yüksək 
elektrik müqavimətinə görə volframdan elektrik lampaları üçün közərmə telləri hazırlanmasında 
istifadə edilir. 
Metalların elektrik müqaviməti temperaturdan asılıdır: temperatur yüksəldikcə müqavimət artır. 
Sadə metallar 100
0
C qızdırıldıqda onların elektrik müqaviməti 45-50% artır. Ərintilərdə bu artım azdır. 
Mütləq sıfıra (-273
0
C) yaxın alçaq temperaturlarda əksər metallarda elektrik cərəyanına 
müqavimət qəfildən, sıçrayışla praktiki olaraq sıfıra qədər enir. Bu hadisəyə yüksək keçiricilik deyilir. 
Yüksək keçiricilik effekti qurğuşunda 20 (7,3
0
C temperaturda), civədə (4,12
0
C), alüminiumda, titanda, 
qalayda və digər metallarda müşahidə olunur. 
1.3.2. Tələbələr üçün fəaliyyətlər

Metal materialların dartılmaya statik sınağı hansı məqsədlə yerinə yetirildiyini araşdırın; 

Dartılmaya statik sınaqda nümunənin işlək hissəsinin sınaqdan əvvəlki en kəsiyi ilə 
sınaqdan sonrakı vəziyyətini müqayisə edin; 

Elastiklik ilə plastiklik arasındakı fərqi müzakirə edin; 

Korroziyaya davamlı metalların adlarını müəyyən edin; 

Şəkilə əsasən güc kabelinin metal örtüyünün korroziyasının hansı mühitdə baş verdiyini 
araşdırın; 



Şəkil 1.9. Korroziya
 
 

Verilmiş mühitdə (duz məhlullarında) metal materialların korroziyayadavamlılığının 
ölçülməsini təyin edin; 

Metalların müqavimətini araşdırın və müqayisə edin; 

---

14 

Nikel və xrom ərintilərinin (nixromlar) tətbiq sahələrini qeyd edin; 

Metalların elektrik müqavimətinin temperaturdan asılılığını təyin edin; 

Metalların yüksək elektrikkeçirmə qabiliyyətini araşdırın və nəticələrini cədvəl quraraq 
göstərin; 

Yüksək keçiriciliyi araşdırın və öyrənin. 
1.3.3. Qiymətləndirmə 
Öyrənmə prosesinə bağlı olan qiymətləndirmə meyarı: