Azərbaycan respublikasi elm və TƏHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Hidrosferin şirin suyu (M.İ.Lvoviçə görə, 1974)

Hidrosferin hissələri	Şirin suyun həcmi,	Hidrosferin bu hissəsindən %-lə	Ümumi şirin sudan %-lə
Buzlaqlar	24 000 000	100	85
Yeraltı sular	4 000 000	6,7	14
Çöllər və su anbarları	155 000	55	0,6
Torpaq rütubəti	83 000	98	0,3
Atmosferin buxarı	14 000	100	0,05
Çay suları	12 000	100	0,004
Cəmi:	28253200	-	100

Planetar miqyasda suyun böyük və kiçik dövranı müəyyənləşdirilmişdir. Böyük dövranın təsirilə uzun geoloji dövr ərzində hidrosfer yaranmışdır.

Kiçik dövranda isə (buxarlanma) yağıntı-axını sistemi formalaşır. Sudan istifadənin əhəmiyyəti həm onun hidrosferdə hansı hissəyə aid olmasına və həm də iqtisadi rayonun inkişafına görə qiymətləndirilir.
Sudan istifadənin coğrafi amilləri fiz-coğrafi qabığın birgə və onun ayrı-ayrı hissələrinin fəaliyyətləri ilə təmsil olunur. Suyun səmərəli istifadəsinin təşkili – təbiəti mühafizənin və dəyişdirmənin ən müasir problemlərindən biridir. Sənayenin və kənd təsərrüfatının intensivləşməsi, şəhərlərin inkişafı, iqtisadi inkişaf və s. ümumən içməli suyun qorunması və aparılması yaxşı şəraitdə mümkündür. Yalnız minerallardan və biokütlənin tərkibində olan sudan başqa, hidrosferin bütün tərkib hissəsi su sərvətlərinin ehtiyatı sayıla bilər. Su ehtiyatlarından ən qiymətlisi – içməli su materiklərin ərazisində qeyribərabər yerləşmişdir. Ekvatorial qurşaq çay və yeraltı suları ilə daha çox təmin olunmuşdur. Bu sahədə Cənubi Amerikanın və Afrikanın ekvatorial zonaları daha çox fərqlənirlər. Ərazilərdə hər 1 nəfərə 25-50 min m3 tam çay suyu və 10,25 min m 3 yeraltı sular düşür. Tropik, subtropik və Avropa-Asiyanın cənub mülayim qurşaqlarının cənub hissələri su ilə 10 dəfə az təmin olunmuşlar. Su ehtiyatları ilə ən az Orta Asiyanın cənubu, Əfqanıstan, Ərəbistan, Saxara, Meksika və b. əraziləri təmin olunmuşlar. Avstraliyada su ehtiyatlarının az olmasına baxmayaraq orada orta dünya miqyasındakından daha yüksək su ilə təmin olunma mövcuddur. Su ehtiyatlarının ərazilər üzrə yerləşməsi ayrı-ayrı coğrafi regonların su ilə təchizatı daim sabit olmur və zaman keçdikcə dəyişilirlər. Belə ki, son 5000 ildə Saxaranın su təchizatı bir neçə dəfə dəyişilmişdir. Bizim eradan əvvəl IV minillikdə müasir səhranın yerləşdiyi ərazilər Savanna tipli landşaftla örtülü olmuşdur. Bəzən bu və ya digər coğrafi ərazilərin su ilə təminatı təbii səbəblərdən daha tez dəyişirlər. Məsələn, Böyük Çin düzənliyindəki fəlakətli dəyişiklikləri, Xuanxe çayının məcrasının tez-tez dəyişməsi bunlara misal ola bilərlər. Amudərya və Sırdərya çaylarının Aral dənizinə axdılması ilə Sarıqamış və Uzboy gölünün qurumasına səbəb olmuşdur ki, bu da Orta Asiyanın bu ərazilərində oazislərin məhv olmasına səbəb olmuşdur.
Avropanın Hollandiya, Belçika, Lüksemburq və Macarıstan kimi ölkələrində su çatışmazlığı qabarıq şəkildə nəzərə çarpır və müvafiq olaraq bu ölkələrdə il ərzində adam başına 0,78; 0,94; 0,81 min m3 çay axını düşür. Təbii təsərrüfat sistemlərinin suya olan tələbatını nəzərə alaraq dünyanı aşağıdakı ərazilərə ayırırlar: 1. Böyük su ehtiyatının azlığına və suya olan tələbatının aşağı olmasına görə fərqlənən (Afrikanın tropik ölkələri, Cənubi Amerika, Skandinaviyanın bir hissəsi, Kanada); 2. Orta təminatlı su ehtiyatlarına və suya az tələbatı olan (Şimali Amerikanın bir çox ölkələri, Yaxın və Orta şərq ölkələrinin çoxu; 3. Su ehtiyatı və suya olan yüksək tələbatına görə fərqlənən (Qərbi Avropanın inkişaf etmiş və çoxlu əhalisi olan ölkələri, ABŞ-ın şərq hissəsi); 4. Az su ehtiyatı olan və suya çoxlu tələbatına görə fərqlənən (Qərbi ABŞ və Yaponiyanın sıx əhali yerləşən hissəsi, Afrikanın mərkəzi) rayonlar.