Ayruv organlarining yosh xususiyatlari

Buyrakda siydik hosil bo’lish. Buyrakda siydik hosil bo’lish 2 davrga bo’linadi: birlamchi davr-filtratsiya davri deyilib, unda birlamchi siydik hosil bo’ladi. Ikkilamchi davr-reabsorbsiya jarayoni deyilib, unda ikkilamchi siydik hosil bo’ladi.

Kapsulaga arterial qon tomiri kiradi. Bu tomir kapsula bo’shlig’ida kapillyarlarga bo’linib, malpigiy tushunchasini hosil qiladi. Malpigi tushunchasidagi ya’ni kapillyar qon tomiridan qon so’rilib, Shumlyanskiy Baumen kapsulasi bo’shlig’iga o’tib birlamchi siydik shakllanadi. Birlamchi siydikning tarkibi qon plazmasining tarkibiga yaqin bo’lib, unda faqat oqsil bo’lmaydi. Chunki u kapillyar qon tomirlari devoridan filtirlanib o’tmaydi. Kapsulalarga birlamchisiydik kalavasimon kanalchalarga o’tadi. Filtrlangan kapillyar qon tomirlari yana bir-biri bilan qo’shilib kapsuladan chiquvchi arterial tomirni hosil qiladi. Ular yana kapillyar qon tomiriga bo’linib, egri-bugri kanalchalarni va genli halqani to’rsimon shaklda o’rab oladi. Egri-bugri kanalchalarga (va genli halqani) birlamchi siydik tarkibiga qand va aminakislotalar, suv, tuzlar arteriya tomirlaridan vena tomirlariga qayta so’rilib ikkilamchi siydik hosil bo’ladi. Katta odamlarda 1 kecha-kunduzda o’rtacha 100 l birlamchi siydik filtirlanib uning 98,5-99%i egri-bugri kanalchalar orqali qonga qayta so’riladi, qolgan 1-1,5 ikkilamchi siydik sifatida tashqariga chiqariladi.

Siydik ayirish organlarining boshqarilishi. Siydik ayirish organlari nerv va gumoral yo’l bilan boshqariladi. Simpatik nerv tolalari buyrak qon tomirlarni toraytirib siydik ajralishini kamaytiradi. Parasimpatik nerv tolalari esa buyrak qon tomirlarni kengaytirib siydik ajralishini ko’paytiradi. Bu nervlarning markazi orqa va bosh miyada joylashgan. Bosh miyaning pastki sohasida joylashgan gipofiz bezining orqa bo’lagidan sintezlangan andidiyuretik garmon buyrak egri-bugri kanalchalarning devoriga ta’sir etib, reabsorbsiya jarayonini kuchaytiradi va siydik ajralishini kamaytiradi.

Qalqonsimon bezda sintezlangan tiroksin garmoni, aksincha reabsorbsiya jarayonini pasaytirib, siydik ajralishini ko’paytiradi.

Siydik ayirish organlari kasalliklarni va ularning oldini olish.

Siydik ayirish organlarida uchraydigan kasalliklarga buyrak va siydik yo’llarining yallig’lanishi hamda tosh kasalliklari kiradi. Hamda Eniurеz kasalligi tug`ma yoki hayotda orttirilgan bo`lishi mumkin. Hayotda ortirilganlariga sabab ko`pincha buyrakni, qovuqni va siydik yo`llarini shamollashi bilan bog`liq bo`ladi. Shuning uchun bolani yo`rgaklaganda, bеlaganda tagini ho`l bo`lib qolmaslik extiyot choralarini ko`rish zarur.