Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Nazorat savollari:

1. 
   Oʻqitishni vizual vositalarini izohlang.
   
2. 
   Oʻqitishni vizual vositalari klassifikasiyasi va qo’llanilishini izohlang.
   

23 - MA’RUZA.
OʻQITISHNI VIZUAL VOSITALARI. (2 SOAT)
REJA:

1. 
   Oʻqitishni vizual vositalarining turlari va xususiyatlari.
   
2. 
   Oʻqitishni vizual vositalarining imkoniyatlari.
   

Multimedia vositalari- bu apparat va dasturlar to‘plami bo‘lib, u insonga o‘zi uchun tabiiy bo‘lgan turli-tuman muhitlarni: tovush, video, grafika, matnlar, animasiya va boshqalarni ishlatgan holda kompyuter bilan muloqot qilish imkonini beradi.

Multimedia vositalari – bu foydalanuvchi ovoz, video, tasvir, matn, animasiya yordamida muloqotda bo‘ladigan apparat va dasturiy vositalarning yig‘indisi.

Multimedia qurilmalari - bu multimediali ma’lumotlarni qayta ishlash, ya’ni matn, ovoz, tasvir va videoaxborotlar bilan ishlaydigan apparat vositalari bo‘lib ularga quyidagilar kiradi:

• 
  Ma’lumotni yozib olish qurilmalari;
  
• 
  Ma’lumotni chiqarish qurilmasi;
  
• 
  Manipulyatorlar;
  
• 
  “Virtual borliq” qurilmalari;
  
• 
  Axborot tashuvchi qurilmalari;
  
• 
  Tasvirlarni qayta ishlash qurilmalari.
  

Multimedia elementlari dasturiy vositalar yerdamida birlashtiriladi. Bu dasturiy vositalar multimedia elementlarining aloxida kurinishi uchun amalga oshiriladi. Tasvirlarni yaratuvchi va ular bilan ishlovchi vositalar

Tasvirlarni ko‘rish va ular bilan ishlash uchun mo‘ljallangan dasturiy vositalarga Adobe Photoshop, Corel Photo-Paint, Paint Shop Pro, Microsoft Picture It!, Visualizer Photo Studio, Pixel image editor, PixBuilder Photo Editor, Fo2Pix ArtMaster.

Ovoz yozish va ovoz tahrirlash vositalari ovozli fayllarni kompakt diskka yozish, multimedia taqdimotlarini tayyorlash, videokonferensiyalarni o‘tkazish, o‘yinlar o‘ynash, audio CD larni eshitish uchun ovoz platasi yoki audioadapter (audio – bu «ovoz», adapter esa -manbadagi ma’lumotni kompyuterga o‘tkazuvchi texnik qurilma) deb nomlanuvchi karta zarur bo‘ladi.Ushbu tovushni qayta ishlovchi tovush platasi, tovush chiqarish vositasi, akustik tizimlar yoki yakka tinglagichlar hamda audio ma’lumotlarni kiritish uchun xizmat qiladigan mikrofon, ovozli kompakt-disk proigrыvatellari, ovoz kolonkalari va b. qurilmalarga ulanadi. Tovush platasiga, shuningdek, magnitofon, elektr musiqa asboblari kabi audiokomplektlar ham ulanishi mumkin.

Video yozish va video tahrirlash vositalari video bilan to‘laqonli ishlash uchun videoma’lumotni komp’yuterga mos shaklga va asliga qaytaruvchi moslama – videokarta zarur. Unga videokamera, videomagnitofon va televizor kabi moslamalar ulanishi mumkin.

Aksariat hollarda videoelementlarni monitorda ifodalay olish yetarli bo‘ladi. Shunday masalani hal etish uchun har qanday zamonaviy komp’yuterda mavjud bo‘lgan videoadapter va monitor yetarlidir.

Blu-ray Disc, BD (ingl. blue ray — xavo rang nur va disc — disk;) - optik disk tashuvchi formati bo‘lib, raqamli axborotlarni hamda yuqori aniqlikdagi videomateriallarni katta zichlikda yozish imkonini beradi. Bluray Disc dagi axborotlarni o‘qishda qisqa to‘lqinli lazer (405 nm) dan foydalaniladi. Ushbu disklardagi axborot hajmi bir qatlamli diskda 25 Gb, ikki qatlamli diskda 50 Gb ni tashkil qiladi.

Manipulyatorlar kompyuterni boshqarish uchun sodda, qulay va ommmabop bo‘lgan qurilmalardan biri bu manipulyator (sichqoncha) hisoblanadi.

“Virtual borliq” vositalari - virtual borliqqa kirishning eng oddiy yo‘li bu kompyuter ekrani hisoblanadi va bu borliqda sichqoncha, klaviatura, djoystik yordamida ishlash mumkin. Bulardan tashqari virtual borliqni yaxshiroq his etish uchun boshqa qurilmalarni ham ishlatish mumkin. Ular:

Turli oynali ko‘zoynak - bu qurilma tasvirni ul o‘lchamda (hajmli) ko‘rishga yordam beradi.

Bir muncha murakkabroq ishlaydigan ko‘zoynak ham mavjud bo‘lib, uning ishlash prinsipi quyidagicha: ekran orqali ko‘zoynakning bitta ko‘ziga tasvir yuboriladi, ikkinchisi esa qorong‘u bo‘lib turadi. So‘ngra tasvir keyingi ko‘zga o‘tadi, shu tarzda tasvir ketma-ket ko‘rsatiladi va ko‘zoynak ekranida uch o‘lchamli tasvir illyuziyasi hosil bo‘ladi.

Virtual borliq shlemi (Head Mounted Display) – o‘ylab topilgan virtual borliqni to‘liq his etish uchun mo‘ljallangan qurilma. Tasvir hajmini ko‘rsatish uchun shlem ichida ikkita uncha katta bo‘lmagan ekran joylashgan bo‘lib, tasvir ham ikkiga bo‘linadi va ikkala ko‘z uchun alohida tasvir yaratiladi. Ushbu shlem 360 gradus sohadagi barcha tasvirlarni vizual ko‘rish imkonini beradi, hattoki bosh burilgan vaqtda mos ravishda tasvir joylashuvi ham o‘zgaradi.

Axborotli qo‘lqop – virtuallikni oshirish maqsadida ishlatiluvchi qo‘lqop bo‘lib, u yordamida virtual borliqdagi predmetlarni ushlash, surish va harakatga keltirish mumkin.

VR-kostyum - virtual borliqning eng to‘liq to‘plamli qurilmasi hisoblanadi. Tananing barcha nuqtalaridagi harakatni kuzatib boruvchi ko‘pgina magnitli sensorlardan iborat kombinzon.

Multimedia tizimining dasturiy muhitini ham ikkiga bo‘lish mumkin: amaliy va ixtisoslashtirilgan. Amaliy dasturlar foydalanilayotgan yoki loyihalashtirilgan amaliy dasturlar. Ixtisoslashtirilgan dasturlarga multimedia ilovalarini yaratuvchi dasturiy vositalar kiradi. Bu toifadagi dasturlarga grafik muharrir, videotasvir muharriri, tovushli axborotni xosil qilish va muharrirlash vositalari kiradi.