Axborot kommunikatsion texnologiyalar

Kriptografiyaning asosiy tushunchalari va printsiplari. 
Jo‘natuvchi va Oluvchi: 
Faraz  qilaylik  jo‘natuvchi  oluvchiga  xabar  yuborishi  kerak.  Bundan  tashqari 
jo‘natuvchi  o‘zining  xabarini  xavfsiz,  ya’ni  uni  ushlab  qoluvchi  uni  o‘qiy 
olmaydigan tarzda yubormoqchi. 
Xabar va shifrlash: 
Xabarning  o‘zi  ochiq  matn  deb  ataladi.  Xabarning  ko‘rinishini  va  ma’nosini 
o‘zgartirish shifrlash (шифрование) deyiladi. Shifrlangan xabar shifr matn (shifr 

---

88 
tekst)  deb  ataladi.  Shifr  matnni,  ochiq  matnga  aylantirish  jarayoni  deshifrlash 
(дешифрование) deyiladi. 
Sirli (maxfiy) aloqalar sohasi kriptologiya deb aytiladi. Ushbu so‘z yunoncha 
«kripto»  –  sirli  va  «logus»  –  xabar  ma’nosini  bildiruvchi  so‘zlardan  iborat. 
Kriptologiya ikki yo‘nalish, ya’ni kriptografiya va kriptotahlildan iborat.