Atrof-muhitni muhofaza qilishdagi eng dolzarb muammolar

Oqova suvlarni mexanik usulda tozalash

Oqova suvlarni tozalashning mexanik usulida oqova suv tarkibidagi erimagan mineral va organik aralashmalar ajratib olinadi. Sanoat oqova suvlarini mexanik tozalashda fizik-kimyoviy, kimyoviy, biologik va termik usullardan birini qo‘l1ab, suvni yuqori darajada tozalashga erishishga harakat qilinadi.
Mexanik usullar bilan tozalash oqova suvlar tarkibidagi muallaq moddalarni 90+95a gacha ajratib olishda va organik ifloslanish (to‘1iq KBBE) ko‘rsatkichi bo‘yicha 20—25a gacha kamaytirishni ta’min1aydi.
Oqova suvni tozalashda diametri turlicha kattalikdagi panjaralar yordamida suzib olish, tindirish, tiniqlashtirish, filtrlash va
sentrifugalash kabi jarayonlardan foydalaniladi. Suv tozalash inshootlarining hajmiy kattaligi, ularning turi asosan oqova suvning miqdori, tarkibi va xossalariga, shuningdek, suvga keyingi ishlov berish jarayonlariga bog‘liq bo‘1adi.
Oqova suvni to‘liq tindirish uchun to‘rsimon barabanli filtrlar yoki mikrofıltrlar hamda yuqori bosîmli filtrlar, penopoliuretanli yoki penoplastli suzib yuruvchi fîltrlar ishlatiladi. Bunda oqova suvlarni kimyoviy moddalarni qo‘11amasdan tozalanadi.
Oqova suvlarni muallaq zarrachalardan tozalash usulini tanlash jarayon kinetikasini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Sanoat oqova suvlaridagi muallaq zarrachalarning o‘lchami juda katta chegaralarda (zarrachalarning diametri 5-10 ⁹ dan 5+10 m gacha) bo‘1ishi mumkin. O‘lchami 10 mkm gacha bo‘lgan zarrachalar uchun oxirgi cho‘kish tezligi 10 ² sm/s dan kichik bo‘ladi.
Agar zarrachalar yirik bo‘1sa (diametri 30-50 mkm va undan katta), u holda Stoks qonuniga muvofiq ular tindiriladi (ixtiyoriy cho‘kish — gravitatsion kuchlar ta’sirida) yoki suzib olinadi. Shuni qayd etish lozimki, suv tarkibidagi aralashmalarning konsentratsiyasi ko‘p bo‘Isa ttndiriladi, konsentratsiyasi kichik bo‘1sa, suzib olinadi.

3. Suzish va tindirish

Suzish usuli sanoat oqova suvlarini samarali tozalashdan oldin, kanal va quvurlarni to‘1ib qolmasligi, shuningdek, oqova suvlar tarkibidagi yirik aralashmalarni ajratib olish maqsadida qo‘11ani1adi. Bu jarayonni amalga oshirishda odatda panjara yoki elaklardan foydalaniladi.
Panjaralar qo‘zg‘aluvchan, qo‘zg‘almas, shuningdek, mayda- lagichlar bilan biriktirilgan turlarga bo‘1inadi. Panjaralar metall naychadan tayyorlanadi va oqova suvning harakatlanish yo‘nalishiga 60—75" burchak ostida o‘rnati1adi. Doira kesimli naychalarning qarshiligi kam bo‘1adi, ammo tez ifloslanadi, shuning uchun ko‘pincha to‘g‘ri burchakli naychadan foydalaniladi. Panjaralar oqova suvni turli xilda o‘rnatilgan xaskashlar yordamida tozalaydi (2.1-rasm).


2


3


a b d
2.1-rasm. Oqova suvni tozalashda ishlatüadigan xaskashli panjara turlari (a—d).
7— panjara; 2— zanjir; 3— xaskash.
Panjaralarda oraliq kengligi 16—19 mm, naychalar orasida oqova suvning harakatlanish tezligi 0,8—1 m/s deb qabul qilinadi.
Panjaralarda yo‘qotilgan bosim (h ) quyidagi formula orqali topiladi:

ğ — 9 (s / b)⁴’ ³ sin n ,

bu yerda, c› — panjaraga kirguniga qadar suvning kanaldagi harakatlanish tezligi, m/s; P — panjara to‘lib qolishi natijasida bosim yo‘qoti1ishining oshishini hisobga oluvchi koeffıtsiyent (P — 3 deb qabul qilinadi); § — panjaraning mahalliy qarshilik koeffitsiyenti; g— erkin tushish tezlanishi, m²/s; n — panjaraning egilish burchagi, grad; s — steıjen qalinligi, m; b — steıjenlar orasidagi oraliq kenglik, m; § — koeffitsiyent (to‘g‘ri burchakli steven uchun, 2,42, egilgan steven uchun — 1,83, yumaloq steıjen uchun — 1,79).
Panjaralar yordamida ushlab qolingan iflos aralashmalar ajratib olinib, qayta ishlashga yuboriladi. Bunda maydalagichlar, mexanizatsiyalangan xaskashlar va transportyorlar ishlatiladi. Bu ishlarni bajarish uchun sarf bo‘1adigan energiya sarfi 1000 m°
oqova suvga taxminan 1 kVt ni tashkil etadi. Ba’zi inshootlarda panjara-maydalagichlar o‘rnatilgan bo‘1adi. Panjara maydalagichlar bir vaqtning o‘zida ham panjara, ham maydalagich vazifasini bajaruvchi agregatdan iborat bo‘1ib, maydalagich chiqindilami suv tarkibidan ajratib olmasdan maydalaydi.
Oqova suvlar tarkibidagi o‘ta mayda muallaq zarrachalami, shuningdek, qimmatbaho ‘xomashyolarni ajratib olish uchun elaklardan foydalaniladi. Elaklar 2 xi1 bo‘1ishi muınkin: barabanli va disklf.
Barabanli elak yoriqlari 0,5—1,0 mm bo‘1ib, to‘rsimon shaklda. Baraban aylanish jarayonida oqova suv uning ichki yoki tashqi tomonidan fıltrlanib, tozalanadi. Filtrlash jarayoni suvni ichkaridan yoki tashqi tomonidan berilishiga bog‘1iq. Ushlab qolingan aralashmalar to‘rdan suv yordamida yuvilib tarnovga uzatiladi. To‘rli barabansimon elaklarning ishlash quvvati barabanning diametri va uning uzunligiga, shuningdek, iflos aralashmalaming xususiyatiga bog‘1ıq. Bunday elaklar ko‘pincha to‘qimachi1ik, sellu- loza-qog‘oz va teri oshlash sanoatlarida ishlatiladi.
Cho‘kmaga tushmaydigan muallaq zarrachalarning diametri
har xilligi sababli ularni fraksiyalarga bo‘lish maqsadga mu ofıqdir. Buning uchun maxsus fraksionatorlardan foydalaniladi. Fraksiona- torlar 2 qismli kameradan iborat bo‘1ib, o‘rtada vertikal holatda turuvchi to‘rsimon metalldan tayyorlangan devor bilan ajratilgan. To‘rsimon d,evor tuynukchalarining diametri 60-100 mkm ga teng. Oqova suv soplo orqali fraksionatorning ichiga kelib tushadi va dag‘al hamda mayda fraksiyalarga ajratiladi. Ajratishda 50—80a muallaq zarrachalar dag‘al fraksiyada qoladi (2.2—rasm).