Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

ра қилишни истар эдик. Б у вазифа бизни орамиздаги 
аламу хафагарчиликларни четга қўятуриб эртанги кун 
ҳақида ўйлашга мажбур этмоқда. Сулҳ адолатли ва 
арэигудек бўлмоғи лозим».
Гюсман амалга ошиши мумкин бўлган 
бирдан-бир 
музокара — сўзсиз таслим бўлиш тўғрисидаги музока- 
ра бўлиши мумкин, деб жавоб 6ерган.
сМен хиёнат қилолмайман,— деган Дольман,— Гер- 
манияда ҳеч ким бунга рози бўлмайди».
Гюсман «сўэсиз таслим бўлиш» концепциясида тура- 
верган, лекин Дольман биз илгаридан белгилаб қўйган 
чизиқдан чиқмай салбий позицияда қаттиқ турганлигига 
қарамай, Гюсман муҳокамани давом эттираверган.
Сўнгра, Гюсманнинг сўзини бўлиб, муҳокамага А. 
^
Даллеснинг ёрдамчиси Поль Блюм қўшилган. Худди шц 
Блюм Дольманга Италиядаги Қаршилик ҳаракатининг 
икки раҳбари: Ферручи Парри ва Усмияни фамилияла- 
рини берган Б у кишилар бизда турмада ётибди. Булар 
коммунист эмас, шу сабабли қуйидаги хулосани чиқа- 
риш мумкин: худди бизни ташвишлантираётгани 
каби 
америкаликларни ҳам Италияни коммунистик хавф юз 
бериши мумкинлиги ташвишлантирмоқда. Уларга 
за- 
рур пайтда Ғарб идеалларига содиқ бўлган ҳукуматга 
бош бўла оладиган Қаршилик ҳаракатининг коммунист 
бўлмаган қаҳрамонлари керак.
«Агар шу кишилар азод қилиниб, Швейцарияга олиб 
келинса,— деган Даллеснинг вакили,— учрашувларимиз- 
ни давом эттира олар эдик».
Дольман ҳузуримга қайтиб келгач, мен музокаралар 
бошланганлигига амин бўлдим, чунки икки италияликни 
озод қилиш тўғрисидаги илтимосни бошқача 
тушуниш 
қийин. Дольман менинг Швейцарияга боришимни Дал- 
лес кутаётган бўлса керак, деб тахмин қиляпти. 
Мен 
^ фельдмаршал Кессельринг ҳузурига бордим. Беш соат- 
лик суҳбат давомида фельдмаршал аниқ айтмаган бўл- 
са ҳам, ҳар ҳолда таслимга рози деган хулосага келдим.
МЭ
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Кессельрингнинг ўз фикрини тўғридан-тўғри айтмасли- 
гига хавфсизлик хизмати вакили билан очиқ гаплашиш- 
дан чўчиш одати сабаб бўлган кўринади.
Эртасига Парилли Гарда кўли ёқасидаги яширин 
квартирага келиб, менга Даллес номидан Цюрихга кен- 
гашга бориш таклифини топширди. Шундай қилиб, ин- 
динга мен Швейцарияга жўнайман. Агар қопқонга туш- 
гудек бўлсак, мени ўғирладилар. деб расмий 
баёнот 
зълон қиламан. Агар бу музокараларнинг бошланиши 
бўлса ўз қароргоҳимга қайтиб келишим билан яна хат 
орқали сизни хабардор қиламан.
К А Р Л В О Л Ь Ф » .
Қох номидаги касалхонанипг бош врачи мияси палаж 
бўлиб ўлди Унинг акаси, бир вақтлар Қиль университе- 
тининг проректори бўлган профессор Плейшнер Дахау- 
даги концлагерда ётиб «тоэаланиб» қайтнб келди. Унннг 
юзидаги итоатгўйликии кўрсатувчи табассум қотиб, маъ- 
юс, камгап одам бўлиб келган эди. У қамоққа олинга- 
нидан кейин кўп вақт ўтмай хотини кетиб қолди — уни 
бунга қариндошлари мажбур қилган эди, чунки фрау 
Плейшнернинг укаси Гуго фон Энс яқинда Нейрат ҳуэу- 
рида Испаниядаги рейх элчихонасига иқтисодий масала- 
лар бўйича маслаҳатчи қилиб тайинланган эди. Еш йи- 
гитнинг келажаги порлоқ деб қисоблардилар, НСДАП- 
нинг маҳаллий аппаратида қам унга нисбатан яхши му- 
носабатда эдилар, шунинг учун оила кенгашида 
фрау 
Плейшнер олдига икки нарсадан бирини танлашни так- 
лиф қилиб: ё давлат душмани бўлган эрингдан воэ кеч, 
ёки шахсий манфаатларингни афзал кўрадиган бўлсанг, 
бутун қариндошлар сендан юз ўгиради — ака-ука 
ва 
опа-сингилларинг, амаки ва холаларинг матбуот орқали 
сен билан алоқани узганликларнни эълон қиладнлар,— 
дейишди.
Фрау Плейшнер профессордан ўн ёш кичик: 
қирқ
иккига кирган эди. У эрини севарди. Икковлари бирга 
Африка ва Осиёни саёҳат қилдилар, у ерда профессор 
ёз пайтида Берлиндаги «Пергамон» музейн ташкил қил- 
ган экспедицияларга қатнашпб, қаэиш 
ишларн билан 
шуғулланарди. Фрау Плейшнер аввал ўэ эридан воэ ке 
чишдан бош тортди, шунда кейипги юэ йил мобайнида 
гаэмол савдоси билан боғлиқ бўлиб келган 
кўпчилик
144
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

қариндошлари у билап алоқа узганлигиии матбуот орқа- 
ли эълон қилишни талаб қилдилар. Оиладаги кексалар 
янги давлат ва кационал-социалистик партия 
шундоқ 
қам буржуа ва савдо оиласидан чиққан 
кишиларнинг 
мансабдор ишларга кўтарилишига унчалик катта ёрдам 
бермаяпти, шунинг учун давлат билан алоқа қилмаи 
туриб савдони ривожлантириш амри маҳол, деган баҳо- 
на билан шундай талаб қўйган эди. Янги давлатнинг 
Ташқи ишлар министрлигида оила аъзосииинг бўлиши, 
бунинг устига Испанияда иқтисод 
масалалари бўйича 
маслаҳатчи вазифасига тайинланиши фирманинг Пире- 
ней ярим оролига чиқиши учун йўл очиши мумкин эди. 
Лекин Гуго фон Энснинг ўзи қариндошларини гап-сўз 
бўладиган йўлдан қайгарди. «Барибир,— деб тушунтирди 
у,— бундан душманларимиэ фойдаланнб қолади. Мени 
кўролмайдиганлар сон-саноқсиз, гап-сўз тарқалса ўзин- 
гизга ёмоп бўлади. йўқ. яхшиси бу ишнн овоза қилмай, 
усталик билан тўғрилаш керак».
У Фрау Плейшнер ҳузурига яхтсменлар клубидан бнр 
ошнасини олиб келди. Уттиз яшар, келишган бу йигит- 
нннг исми Гетц эди. Ҳаэил қилиб уни «Берлихинген бўл- 
маган Гетц
» 1
деб аташарди. У қанчалик чиройли бўлса, 
шунчалик аҳмоқ эди. Унинг қари 
хотннлар 
ҳисобига 
яшаб юришини Гуго биларди. Учаласи кичкинагина рес- 
торанда ўтиришдн ва Гетц ўзини қандан тутаётганини 
кўриб Гуго фон Энс хотиржам бўлдн У аҳмоқ бўлса 
ҳам ўз ролини бир қолипда, аниқ ишлаб чиққанди. Қо- 
лип топилгач, уни такомиллаштириш лозим, Гетц уни 
чинакамига такомиллаштирган эди. У камгап, сипо вя 
савлатли эдн. Бир-икки марта кулгили 
латифа айтиб 
берди. Кейин у одоб билан фрау Плейшнерни рақсга 
таклиф этди. Гуго уларни куэатар экан, яна хотиржам 
бўлди: опаси упсизгина куларди, Гетц эса тобора унга 
яқннлашиб, қулоғига нималарнидир гапирардн.
Икки кун ўтгач Гетц профессорнинг упига кўчиб бор- 
ди. У ерда бир ҳафта — полиция биринчн марта текшн- 
рув ўтказгунга қадар турди. Шунда 
фрау 
Плейшнер 
Гуго ҳузурига кўз ёши қилиб келди: «Уни қайтар, кетиб 
қолганига асти чидолмаётибман». Эртасига у эри билан 
ажралишни сўраб ариза берди. Бу нарса профессорни
1 Г е т ц ф о н Б е р л м х и н г е н — XI X 
асрдаги 
немис дос- 
тонининг қаҳрамони. 
%
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

букиб қўйди, чуики у ўэ хотинини энг яқип фикрдоши 
деб ҳисобларди. Узидаги золимлар туэумига нисбатак 
иафратини фақат унга очиқ айтарди. У лагерда 
азоб 
чекиб, шу билан хотинимнииг номусипи, унинг истагани- 
ча озод фикр қилишини қутқариб қолмоқдаман, деб ўй- 
лаб юрарди.
Бир куни тунда Гетц: «У мендан яхшироқмиди?»— 
деб сўради. Фрау Плейшнер секин кулди ва уни қучоқ- 
лаб: «Йўқ, жоним... У гапга уста эди, холос...»— деб жа- 
воб қилди.
Лагердан қутулгач Плейшнер Кильга бормай, тўғри 
Берлинга жўнади. Унинг Штирлиц билан боғлиқ бўлгаи 
укаси «Пергамон» муэейига ишга киришига ёрдам бер- 
ди. Муэейда у қадимги Греция бўлимида ишларди. Худ- 
ди шу ерда Штирлиц ўэ агентлари билан учрашиб ту- 
рарди, шунинг учун учрашувлардан бўшагач, кўпинча 
Плейшнер олдига кирар, икковлари уэоқ вақт «Перга- 
мон» муэейинннг катта ва бўм-бўш залларипи бирга ай- 
ланар эдилар. Штирлицнинг «Оёғидан зирапча олаётган 
бола» ҳайкалини уэоқ гомоша қилишини, қора тошдап 
ясалган, тик қараган оқ кўэлари эса қандайдир рангсиз 
тошдан ясалган Цезарнинг ҳайкали атрофидан бир неча 
бор айланиб ўтишини 
Плейшнер 
олдиндан 
биларди. 
Профессор Штирлицга қадимги антик маскалар: траге- 
дия, кулги ва ақл маскаларини кўрсатиш учун атайлаб 
ўэи йўл бошларди, Штирлициинг уйида ваннахонага ки- 
риб, артистлардек узоқ вақт кўзгу олдида юз ифодасинп 
репетиция қилишидан профессор бехабар эди, албатта. 
Штирлиц раэведкачи ҳар вақт ўэ юэининг ифодасини 
ўзгартиришга уста бўлиши керак деб ҳисобларди. 
Қч- 
димги греклар бу 
санъатни жуда 
такомиллаштнрган 
эдилар...
Бир куни Штнрлиц профессордан Самос 
оролидаи 
топилган бронза ҳайкаллар сақланадиган ойнали шкаф- 
нинг калитини сўради.
— Ш у ҳайкалчаларни бамроқларим 
билан ушляб 
кўреам, назаримда мўъжпзалар юз 
бераётгандек 
ва 
мен бутунлай бошқа одамга айланнб, 
қадимгиларнинг 
хотиржам ақл-идрокига эга бўлаётгандек бўлиб туюляп- 
ти,— деди у.
Профессор калитни олиб келди ва Штирлиц биттэ 
ҳайкалчадан нусха олди. Ана шу аёл ҳайкалчаси тагнга 
у ҳужжатларни беркнтардп.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

У профессор билан суҳбат қилишнн яхши 
кўрарди.
^ Штирлиц бунлай мулоҳаэа қиларди:
— Грекларнинг санъати қанчалик истеъдодли бул- 
масин, ҳаддан ташқари гўзалликка ва ноэикликка имти- 
лади. Римликлар санъати 
бақувватроқ, 
шу томондан 
улар немисларга яқин. Грекларни умумий тарҳ, фикр 
ҳаяжонлантиради; римликлар эса мантиқий такомиллик 
шинавандаларидир, шу сабабли улар бирон асарни де- 
талларигача батафсил тасвир этадилар. Масалан, М арк 
Аврелий портретига қаранг. У тақлид қилиш учун яра- 
тилган қаҳрамоннинг худди ўзгинаси, болалар унга тақ- 
лид қилиб ўйнасалар бўлади.
— Кийим деталлари, гавда тузилишининг тўғри то- 
пилганлиги чиндан ҳам гўзал — деб эҳтиёткорлик билан 
қарши фикр билдирди Плейшнер. Лагерда ётиб чиққан- 
дан кейин у баҳслашувдан ўэини тортарди — у эҳтиёт- 
корлик билан рози эмаслигини билдирарди, холос. Ил- 
гари у баҳслашаётган рақибини жаҳл 
билан 
жеркиб 
ташларди. Энди эса у фақат қарама-қарши далиллар 
келтирарди.— Аммо унинг юзига диққат билан 
қараб 
кўринг. Аврелий чеҳрасида қандай фикр бор? Унда ҳеч
— қандай фикр йўқ, у ўэининг буюклигидан мамнун. Ун 
саккизинчи аср охирларидаги Франция сапъатига эъти- 
бор билан наэар ташласангиз, Парижга Греция санъатн 
кўчиб борганлигини, буюк Элладанинг ворислари яко- 
бимчи эркпарвар эканлигига ишонасиз...
Бир куни Плейшнер унн ярим одам, ярим ҳайвон: 
боши одаму танаси тўнғизсимон махлуқлар тасвирлан- 
ган кўргазма ёнида тўхтатди.
— Бунга нима дейсиз?— сўради Плейшнер.
Штирлиц Плейшнерга ҳеч нима гапирмай «социал*
товушлар билан — у «ҳа», «чиндан ҳам», «бай-бай-бай» 
каби товушларни шундай деб атарди— жавоб 
бердн. 
Тўғри жавоб бериш мумкин эмас, аммо индаман кетиш- 
нинг ҳам ўрни бўлмаган пайтларда у 
шундай 
жавоб 
қайтарарди.
Бир куни улар қадимги Троя залида 
юрганларида 
Штирлиц профессорга:
— Ш у деворларга штепсель ўрнатиш ўтакетган бе- 
маънилик эмасми? Б у ерга шамлар ёки шамлар ўрпатил- 
ган қандиллар қўйилиши керак, чунки антик-даврнинг
^ юксак трагизминм йигирманчи асрнинг дидсизлиги бу- 
эиб турибди,— деди
147
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Штирлиц «Пергамон»нинг бўм-бўш залларндан ўтар 
экан, ўзнга ўзи савол берардн: «Нега энди шундай буюк 
санъатни яратган одамлар ўэ санъаткорларига нисбатач 
ваҳшийларча муносабатда бўлганлар? Нега улар ҳан- 
калларни вайрон қилдириб, куйдириб, ер билан яксон 
қилганлар? Нега улар ҳайкалтарош ва рассомнинг истеъ- 
додига жиноятга тенг совуққонлик билан қараганлар? 
Нега энди биз улариинг аҳмоқлиги, жиноят ва ваҳший- 
ликларидан қолган ушоқларни тўплаб, улар воситасида 
келажак авлодимиэни гўэалликка ўргатишимиэ керак? 
Нега энди қадимги одамлар ўэларининг тирик худола- 
рини ваҳшийлар қиличи остига қўйиб берганлар?»
...«Пергамон»ни инглнзлар бомбардимон қилганларн- 
дан кейнн ҳам профсссор бошқа илмий ходимлар билан 
бирга кўчиб кетмади. У Берлинда қолиб, бинонннг омон 
қисмини назорат қилиб туришга рухсат олди.
Штирлиц ҳозир унинг ҳузурига кетаётган эдн. У ало- 
қасиэ қолиб, эўр бериб алоқа 
боғлаш йўлини қидирд 
бошлади. Штирлиц, кўр-кўрона иш қиладиган, қандай- 
дир «почта қутичаси» хнэматини бажарадиган, нима ва 
кнм учун хизмат қилаётганлигини англамаган одам би- 
лан ишлаш маэкур вазиятда нотўғри бўлар эди, деб ҳи- и  
собларди.
Агар Шелленберг Штирлицкн пастор Ш лаг билан 
бирга Швейцарияга «асл мақсадни яшириш» операцняси- 
ни амалга оширнш учун юборса, у ерда бизнинг одам- 
ларимиэ билан алоқа ўрнатишни ният қилиб қўйган эди. 
Аммо Штирлиц операцияпи тайёрлагач, ўзи рейхда 
қолиши, пасторни эса бошқалар «бошқариши» ҳам мум- 
кнп эди. Шундай ҳам бўлиши мумкин. Штирлиц илгари- 
гидек Борман билан учрашиш йўлини изларди, биноба- 
рип, у Бормапнинг паноҳида бўлишни таъмин эта олса, 
«муэокараларни 
шахсан назорат 
қилиб туриш учун» 
Швенцарияга бориши турган гап. Лекин Бернда бутуп 
дунё разведкачиларининг қаттиқ наэорати остида юрган 
совет гражданлари билап ҳар қандай алоқа қилиш бу- 
тун операцияни узил-кесил зарба остига қўйиши мум- 
кии эди.
Шунннг учун унга софдиллигига тўла ишониш мум- 
кин бўлган одам керак эди. У Плейшнернинг софдилли- 
гига ишонарди. Лекин, борди-ю, Плейшнер қўлга тушгу- 
дек бўлса, гестапонннг сўроқ қилиш методларига бар- *
дош бера олишига ишонмасди.
148
*
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Плейшнер қаҳва ҳайнатиладиган идишни ҳўяркап:
Ф
— Сизни шунчалик соғинаман деб ўйламаган эдим. 
Мен касбингизни билмайман, марҳум укамнинг яхши 
ошнаси бўлганлигингизни биламан, холос, аммо-лекин 
герр Штнрлиц, сиэ билан бирга бўлиш жуда мароқли.
— Раҳмат. Сиэ билам бирга бўлиш мен учун ундан 
ҳам мароқлироқ. Б у ер совуқлик қилмайдими?
— Совуқдан карахт бўлиб қолай дейман. Лекнн на 
чора? Ҳозир ким совуқ қотмайди дейси^?
— Фюрер яшаётган бункерни хўп иситишяпти...
— Тушунарли... Доҳий иссиқда яшамоғи керак. Биа- 
нинг ташвишларимизни унинг ташвнш на ғамлари билан 
таққослаб бўладими? Биз фақат ўэимиэнигина 
ўйлаб 
юрган кишилармиэ, у эса ҳамма немислар тақдири ҳа- 
қида ўйланди.
Штирлиц днққат билан лодвалга кўэ югуртирди: бу 
ерда ҳаво чиқиб турадиган биронта тешик йўқ, биров 
эшитнб турадиган аппарат ўрнатилиши мумкин 
эмас 
эди. Шунинг учун аччнқ сигарета тутунинн ичига тортиб, 
Деди:
— Қўйсангиз-чи, профессор... Қутурган савдойи бнр 
^ одам миллион-миллион кишилар 
бошини бомбаларга
тўғрилаб, ўзи мустаҳкам, хавфснэ жойга бекиниб олиб, 
бутун галаси билан кино томоша килиб ўтирса...
Плейшнернинг юзи оппоқ оқариб кетди, Штирлиц эса 
бу гапларни айтганида, умуман ўз иши билан шу бебахт 
чол олдига келганлигидан афсусланди.
«Нега энди «менинг» 
ишим 
экан?— ўйларди у.— 
Кўпроқ буларнинг, немисларнинг ва, демак, унинг ҳам 
иши-ку, ахир? Улар ўзларн қилиши лозим бўлган ишни 
бажараётнрман-ку?»
— Хўш ,— деди Штирлиц,— жавоб беринг... Еки ме- 
нинг фикримга қаршимнсиз?
Профессор илгаригидек индамай тураверди.
— Гап бундай,— деди Штирлиц,— сизнинг укангиз, 
менинг эса оғайним, антифашист эди... Яширин иш олиб 
борарди .. У менга ёрдам бериб юрган. Сиз ҳеч вақт мо- 
нииг касбим билан қизиқмадингиз: мен СС штандартен- 
фюрериман, раэведкада ишлайман.
Профессор ваҳимага тушиб, бетнни бекнтгандеК қўл- 
^ларини кўтарди
— Й ўқ,— деди у — йўқ, йўқ! Укам ҳеч вақт иғвогар 
бўлган эмас ва бўлиши ҳам мумкнн эмас! Й ўқ !— деди
149
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

у яна, овоэини балаидроқ чиқариб — Йўқ! 
Мен сизга 
ишонмайман! 
♦
— У иғвогар эмасди, лекин мен ростдан разведкада... 
Совет разведкаснда ишлайман,— деб жавоб бердиШтир- 
лиц ва Плейшнерга укасининг вафоти олдидан ёзган ха- 
тинн узатди.
«Дўстим. Дўст бўлганимиз учун сенга раҳмат. Мен 
сендан кўп нарсани ўргандим. Мен қандай қилиб севиш- 
ни ва и^ундай севги манфаати учун Германия халқига 
қуллик келтираётган кишилардан нафратланишни 
ўр- 
гандим. Плейшнер».
— У гестаподан қўрқиб шундай деб ёзган,— тушун- 
тирди Штирлиц хатни қайтариб олар экан.— Тушунган- 
дирсиз, немис халқига қуллик келтирмоқчи бўлганлар 
большевиклар тўдаси ва 
америкаликлар 
галасидир... 
Шундай эмасми? Укангиз 
айтганидек, ана 
шулардан 
биз нафратланишимиз керак... Балки 
қулликни сизга 
Гитлер, нацистлар келтиргандир?
Плейшнер катта креслога чўкканича ҳамон индамас-
ди.
— Баракалла сизга,— ниҳоят деди 
у,— гапингиэга 
тушундим... Менга бутунлай ишонаверинг. Аммо тўғри-^ 
сини олдиндан айтиб қўяқолай: елкамга қамчн тушиши 
билан ҳамма нарсани айтиб берақоламан.
— Биламан,— деб жавоб берди Штирлиц.— Айтинг- 
чи, нимани афзал кўраснз: эаҳар ичиб дарҳол ўлншними 
ёки гестапога қийноққа тушишними?
— Агар учинчи йўл бўлмаса,— маъюсона кулиб қўй- 
ди Плейшнер,— табиийки, заҳар маъқул.
— Кимлигимни айтганимда, ўзингиэни қандай 
сез- 
дннгиз?
— Енгкл сеэдим,— жавоб берди Плейшнер.— Ж уд а 
ҳам енгил сездим, чункн нафрат ва ожизлик ҳиқилдо- 
гимга келиб тақалган эди.
— Сиз билан иш қилса бўлар 
экан,— деди 
кулиб 
Штирлиц.— Астойдил нш қилса бўлар экан.
— Ннма қилишим керак?
— Ҳеч нима. Яшайверинг. Лекин зарур топшириқни 
бажаришга тахт бўлиб туринг.
— Кимиинг манфаати учун?
— Германиянинг... 
4
— Кимнинг?!
— Германиянинг. Мен рейхни эмас, Германияни на-
150
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

зарда тутмоқдаман. Ана шу икки тушунча ўртасида жу- 
^да катта фарқ бордигига аминмисиз?
10
— Салом, пастор,— деди Штирлиц, ортидаги эшикни 
тез ёпиб.— Кеч келганим учун кечирасиз. 
Ухлаганми- 
дингиэ?
— Салом, салом. Ҳа, уйқуга кетган зканман, лекин 
зарари йўқ, кираверинг.
— Яна бир марта кечирим сўрайман.
— Сизни кечирдим деяверинг. Киринг, марҳамат, 
ҳозир шам ёқаман.
— Яхши.
— Бирон нарса бўлдимн?
— Ҳа, бўлди...
— Утиринг.
— Раҳмат, қаерга ўтирай?
Истаган жойингизга. Манави ер, печка олди иссиҳ- 
роқ... Балки манави ерга ўтирарсиз?
— Иссиқ жойдан совуқ жойга ўтсам, дарҳол шамол- 
^лайман. Доим бир хил ҳарорат бўлгани дуруст. Пастор,
кейинги етти кун ичида уйингизда ким турди?
— Бу сўроқми?
— й ў қ -
— Демак, жавоб бермасам ҳам бўлар экан-да?
— Ж авоб беришингиз шарт.
— й ў қ десам чи?
— йўқ, демайсиз.
— Нега?
— Ж авоб берганингиздан кейин, тушунтириб бера- 
ман.
— Уйимда бир одам яшади.
— Сизга кимлигини айтмадими?
— Йўқ.
— Ким эканлигига қизиқмадингизми?
— Йўқ. У меникида яширинишии сўради, саломатлн- 
гининг мазаси йўқ эди, мен унга кет дея олмадим.
— Мени ишонтирмоқчи бўлиб, ғирт ёлғон галираёг- 
ганингиз ҳам яхши. У ўзини марксистман деб 
таниш-
.тирган. Сиэ уни коммунист деб баҳслашгансиз. У комму- 
^нист эмас, пастор. Ҳеч вақт коммунист бўлмаган. У — 
менинг агентим, гестапо иғвогари.
151
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Ҳали шундай денг... Мен у билан инсон снфатида 
гаплашдим. Коммунистми, сизнинг агентингиэми, бари 
бир... У ёрдам сўради... Мен йўқ дея олмадим...
— Иўқ дея олмаган эмншлар,— такрорлади Штир- 
лиц,— коммунпстми, гестапо агентимп — бу кишига ба- 
ри бир эмпш...
Штирлицнинг жаҳли чнҳҳан эди.
— Снзга «оддий одам», 
абстракт одам муҳнм бўл- 
гандек, конкрет кншиларнинг дорга осилиши ҳам му- 
ҳимми?!
— Ҳа, бу ҳам мен учун муҳим...
— Аниҳроқ қилиб айтсам, дорга биринчи галда синг- 
лингиэ билан болаларниииг осилиши сиз учун муҳим- 
ми?!
Пастор ўрнндан туриб, қўлларипи чўзганича Штир- 
лиц томоп ташланди:
— Бу эолимлик-ку!
— Ҳуэурингизга ким келса келаверсин — коммунист- 
ми ёкн гестапо агентими — бу мен учун 
бари бир де- 
йншингпз — бундан баттар золимликдир,— деди Штир- 
лиц ўрнига ўтирар экан — Бунинг устига сизнннг золнм- 
лигннгнэ— догматик золимлнкдир— буниси ҳаммасн- — 
дан даҳшатли. Утирннг. Гапимга қулоқ солинг. Агеп- 
тим билан қнлган суҳбатингиз плёнкага ёэилган. Иўқ, 
буни мен қилганим йўқ, ҳаммасини 
ўзи қилган. Унга 
ннма бўлганлигини ҳам билмайман; 
ғалати хат ёэиб 
юборипти... Кейин суҳбат ёзнлган 
плёнкасиз 
(чунки 
мен уни йўқотиб ташладим) унинг гапига 
ишонааер- 
майдилар. У билан ҳеч ким гаплашмайди, чунки у ме- 
нинг агентим Синглингизга келганда, сиз Швейцария че- 
гарасндан ўтишингиз бнлан уни қамоққа олишадн.
— Мен Швейцария чегарасидан ўтмоқчи эмасман.
— Сиэ чегарадан 
ўтасиз, мен эса 
синглингизнипг 
хавфсиз жойда бўлиши учун ғамхўрлик қилиб тураман.
— Сиэ шайтонмисиз дейман? Ш унча қиёфангнзпинг 
қайси бирнга ишонай?
— Менга ишонишдан бошқа иложннгнз йўқ, пастор. 
Сиз Швейцарияга жуда бўлмаганда қариндошларипгиэ 
ҳаётипи қутқариш учун борасиз? Бки бормансиэми?
— Бораман, албатта. 
Уларнинг ҳаётннп қутқариш 
учун бораман.
— Швейцарияга қандай топшириқ билан боришин-^ 
гиз кераклигини неға сўрамаяпсиз? 
Агар мен снзга у
152
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ерга бориб ибодатгоҳнн портлатасиэ 
деган топшириц 
берсам, бормассиэ, албатта. Шундайми?
— Сиэ ақлли одамсиэ. Қўлимдан нима келиши ва 
нима келмаслигинн аниқ билсангиэ керак дейман...
— Тўғри гапнряпсиз. Германняга ачинасизмп?
— Немисларга ачинаман.
— Яхши. Бир дақиқа ҳам кечпктирмай сулҳ туэнл- 
са, немнсларга яхшироқ бўлади, деб ўйламайсизми?
— Германия учун яхшироқ бўлади...
— Суфиэм, пастор, суфизм. Немислар учун, Герма- 
ния учун, инсонпят учун яхши бўлади. Биз ҳалок бў- 
лишдан қўрқмаймиз — ўэ 
умримизни 
яшаб 
бўлдик, 
устига устак тобора қариб бораётган сўққабош эркак- 
лармиз... Болалар-чи? Болаларни ўйлаш керак.
— Қулоғим сизда.
— Швейцарияда 
пацнфистлар 
ҳаракатида 
бирга 
ишлашган эски танишлардан кимни топишингиэ мум- 
кин?
— Диктатурага пацифнстлар керак бўлиб қолдими 
дейман?
— Пўқ, днктатурага пацнфистларнинг 
кераги йўқ. 
Урушнинг ҳар бир куни беҳуда янги қурбонлар бериш- 
дан иборат эканлигини 
тушунпб, ваэиятга тўғри баҳп 
бераётганлар учун керак.
— Гитлер муэокарага роэи бўладими?
— Гитлер музокарага рози бўлмайди. 
Музокарани 
бошқа кишилар олиб боради. Бу гапга ҳали вақт бор. 
Аввал у ерга бориб, етарли эътиборга эга одамлар бн- 
лан алоқа боғлашингиэ мумкинлигига 
кафолот керак. 
Сизга ғарбий давлатлар вакиллари 
билан 
музокара 
бошлашга ёрдам бера оладиган одамлар керак. Бу иш- 
да снзга ким ёрдам бериши мумкин?
Пастор елкасинн қисиб қўйди:
— Швейцария республикасининг президенти бўлса, 
сиэга маъқул бўладпми?
— Йўқ, бўлмайди. Б у — расмий каналлар. Бу жид- 
дий гап эмас. Мен жаҳонда обрўсн бор черков арбоб- 
ларини назарда тутмоқдаман.
— Бу дунёда 
ҳамма черков 
арбоблари обрўли,— 
деди пастор, 
аммо Штирлнцнннг юзида 
яна ўзгарнш 
пайдо бўлганлигини кўриб, тезда яиа гап қўшди:— у 
ерда дўстларим кўп. Бнрон нарса ваъда қилиш қнйин, 
аммо бу масалани 
жиддий одамлар 
билан муҳокама
153
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

цила оламан, деб ўйлайман. Масалан, Брюнинг билан... 
Уни Ғарб ҳурмат қилади. Лекин кимнинг вакилисиз 
деб мендан сўрашлари мумкин.
— Немисларнинг 
вакилиман 
дейсиз,— қисқагина 
жавоб қайтарди Штирлиц.— Агар сизга музокараларни 
ким олиб боради деб савол беришса, сиз ҳам: «Музока- 
раларни Ғарб томондан 
аниқ ким олиб боради?— деб 
сўрайсиз. Буни албатта 
мен тайинлаган алоқа орқали 
сўрайсиз...
— Нима орқали?— сўради пастор, гапга тушунмай.
Штирлиц кулиб, тушунтирди:
— Майда-чуйдаларни кейин маслаҳатлашамиэ. Ҳо- 
зирча қагьий келишиб олишимиз зарур.
— Синглим билан болалари 
дорга осилмайди, деб 
ким кафиллик беради?
— Мек сизни қамоқдан озод қилдимми?
— Ҳа.
— Бу иш осонлик билан бўлди деб ўйлайсизми?
— Иўқ, албатта.
— Иғвогар билан суҳбатда 
фюрерни ҳақорат қил- 
гансиэ. Плёнкага ёзиб олинган ўша суҳбатингнздан ке- 
йин сизни қул қилиш мумкинмиди?
— Сўзснз.
— Мана сиэга жавоб. 
Синглингиз хавфсиэ жойда 
бўлади. Токи, табиийки, немислар— ёшу қарилар ҳақи- 
да қайғирувчи сифатида ўз бурчингизни бажарарэкан- 
сиз.
— Сиз мени яна қўрқитмоқчимисиз?
— Мен сизни огоҳлантиряпман. Агар ўэиигизни бош- 
қача тутсангиэ — сизни ва сииглингиэни қутқариш учун 
ҳеч нарса қила олмайман...
— Қачон иш бошлаш керак?
— Эҳтиёж туғилиши билан.
— Қачон эҳтиёж туғилиши мумкин?
-- Яқинда. Қейин: ўртамизда бўлиб ўтган суҳбат 
ҳақида бирон киши сўраса ..
— Лом мим демайман.
— Ишонсам бўладимн?
— Иккаламиэдан қайси бнримнэнннг аҳволнмиэ қал- 
тнсроқ?
— Қандай деб ўйлайсиз?
— Меннмча, сиэники.
— Тўғри.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Немисларга тинчлик келтириш истагингиз сами-
ММИИМИ?
— Ҳа, албатта.
— Одамларни тинчлик билан таъмин қилиш фикрн 
яқнндя пайдо бўлдимн?
— Нима десам экан,— жавоб бердн Штнрлиц,— бу 
саволга охирнгача самнмий жавоб бериш қийин, пас- 
тор. Сизга қанчалик ҳақиқатин гапнрсам, шунчалик ёл- 
ғончи бўлиб кўрннсам керак.
— Менинг вазифам нимадан иборат бўлишини аниқ- 
роқ айтсангиз? Мен ҳужжат ўғирлашни ва бурчакдаи ту- 
риб ўқ узишни билманман-ку?
— Биринчидан,— деди Штнрлиц кулиб,— буни ўрга- 
ниб олиш қийип эмас. Иккинчидан, мен еиздан бурчак- 
дан турмб ўқ узншнн талаб қнлаётганнм йўқ. Сиэнннг 
алоқаларингиз иш бериши 
мумкин. 
Дўстларингизга 
Гиммлер фалончи ва фалончи вакили орқали— унингно- 
мини сизга 
кейин айтаман — Ғарбни 
алдамоқчи, деп- 
снэ. Сиз дўстларингизга Гиммлернингу ёки бу вакили- 
нннг мақсадн сулҳ эмаслнгпни тушунтириб берасиз. Уша 
кишининг ҳатто ССда ҳам обрў-эътибори бўлмаган иғ-
^вогар эканлигини исбот этасиз. Ана шундай кишн бн- 
лан муэокара олиб бориш фақат 
бемаъннлнк 
эмас, 
балки кулгили нарса, 
деб тушунтирасиз... 
СС бнлан, 
Гиммлер билан музокара олиб бориш ақлсиэликдир,деб 
қайта-қайта ишонтираверасиз. Снз музокараларни бош- 
қа одамлар билан олиб бориш керак, деб куч-қувватн 
бор ва ақлли одамларнинг исмини айтасиз... Аммо бу 
иш билан кейинроқ шуғулланамнэ...
Кетар олдидан Штирлиц:
— Уйда хизматчидан бошқа ҳеч ким йўқми?— деб 
сўради ластордан.
— Хизматчи ҳам уйда эмас, у қншлоққа, қариндош- 
лариникига кетган.
— Уйни кўрсам бўладпми?
— Марҳамат...
Штирлиц иккинчи қаватга кўтарилиб, дераза парда- 
си орқасидан кўчага қарадп: кичкинагина шаҳарчаиинг 
марказий хиёбони бошдан охнригача кўриниб турарди. 
Хиёбонда ҳеч ким нўқ эди.
+  
Қирқ минут ўтгач, у «Мехико» барига етнб келди: 
у ерда «қасд олиш қуроли» сирнни сақлаш бўйича нш 
олиб борувчн агентн бнлан учрашдн. Штирлиц гестапо
/
155
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

шефи гапирилган гапларни эртасига 
тинглаб хурсанд 
бўлсин деган ниятда шу барнитанлаган эди. Бу суҳбат* 
ақлли нацист разведкачиси бнлан ақлли нацист олими 
ўртасидагн суҳбат бўлади: гестапочилар атом физикаси 
бўйича мутахассис Рунгени қамоққа олганларидан ке- 
йнн, Штирлиц вақти-вақти билан ҳар томонлама, асос- 
ли тарзда эҳтиёт чораларинн кўриб юрарди.
— Салом фрау Кин... Аҳволлар қалан? Чақалоқ ту- 
эукми?
— Раҳмат, жанобим... 
Унинг овози чиқаднган бў- 
либ қолди, буни кўриб мен ҳам ўзимнн хотнржам сез- 
ипман. Менинг 
контузияга учраганим 
унинг овозига 
таъсир қилдимикан, деб қўрққан 
эдим. Врачлар тек- 
шнриб кўришди: ҳаммаси жойида эмнш.
— Худога шукур! Бечора болалар... 
Энди дунёга... 
даҳшатли дунёга келган чақалоқ бошига ҳам шунчалик 
ташвиш тушадими-я? Айтгандек, 
мен смзга 
япгилик 
олнб келднм...
— Хушхабарми?
— Замона шундай экан — яхши хабарлар йўқ да-в 
ражада, аммо сизга айтадиган гапларим ёмон эмас.
— Раҳмат,— жавоб 
берди 
Кэт.— Яхшилигингнэни 
ҳеч унутмайман.
— Бош оғриғингиз қолдими?
— Ҳозир туэук. Ҳар холда бош айланиши 
қолди, 
унчалик лоҳас бўлмаяпман.
— Б у мня шикастланганлигининг дараги бўлса ке- 
рак.
— Ҳа, сочим бўлмаганда, фарзандлик ҳам бўла ол- 
масдим... Пўлат устун зарбаси аввало сочга тушди...
— Хўп сочингиз бор экан... 
Биринчи марта келга- 
нимда қойил 
қолган эдим. Ажойиб совунлар 
билан 
ювпб юрган бўлсангнз керак?
— Ҳа, Швециядан амакимиз Эрон хннасинн ва си- 
фатли америка совунларннн юбориб турардилар.
Тунда 
ҳамма воқеалар Қэтнинг 
эсига 
тушдн. У
«страхование компания»сидан 
келган жанобнинг бер- 
ган саволларини бирма-бнр эслади. У яхши ҳимоя қи- 
линган томокнн зарба 
остнга 
қўймоқчи 
бўлди. Э н г ^
хавфсизи — Стокгольмдагн амакинн қалқон қилиш эдн. 
Чамадон юзасидан ҳам бнр неча 
баҳонаю тахминлар
15«
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

топиб қўйди. Энг ишкал м асала— чамадон масаласи. 
Кэт ўзининг тахминларл қанчалик 
ишончли эканлигн 
устида ўйласа чаккаларн оғрнб ёрилгудек бўларди. У 
агар чамадон масаласида гап чнққудек бўлса, аҳволнм 
огир деб жавоб бермасликка ҳаракат қиламан, дсб 
мўлжал қилнб қўйди. У «страхование агенти»нп амалда 
синаб кўрмоқчп бўлди. Швециядаги 
амакн 
баҳонаси 
унинг ишидаги энг осон баҳона эдн. Қани шу баҳонани 
келтнриб бнр-бнрпмизни синаб кўрайлик. Асосийси— 
гапни мен бошлашим керак...
— Амакннгиз ҳақида бир нарсани билмоқчи эднм... 
Стокгольмда унинг телефони борми?
— Билмадим: эрим ҳеч вақт телефон қилмасдн...
У Эрвиннинг ҳалок бўлганнга ҳали ҳам ншонмасди. 
Бунга ишонгиси ҳам келмасди. Эрвиннинг ҳалок бўлга- 
ниин биринчн 
марта эшнтиб хун 
бўлнб йиғлаганнда, 
кекса санитарка:
— Жоигинам, ниғламанг... Менинг ўғлим билаи ҳам 
худди шундай воқеа бўлган. Биэ ҳам ҳалок бўлди деб 
ўтирсак, у госпиталда ётган экан. Ҳозир оёқсиз сак- 
раб-сакраб юради, аммо уйда қолди, армняга олмади-
. 
лар, энди омоп қолди деяверинг...
*
Кэт Эрвиндан хабар олпш 
ииятида дарҳол Штир- 
лицга хат юбормоқчи бўлди, аммо бундай қилнш мум- 
кин эмаслнгнни бнларди; шунингдек 
Штирлиц билан 
алоқа боғламаса бўлмаслигини ҳам тушунарди. Шунинг 
учун у оқибат ёмон бўлншини 
ўйламасликка 
ўзинн 
мажбур этдц, эндн бутун фикри-эикри Эрвннии госпи- 
талдан топа оладиган Штирлиц 
билан алоқа боғлаш 
эди. Ҳамма нарса яхшилик 
билан тугайди, бу қийин- 
чиликлар ўтиб кетгач, кичкинтой 
билан Эрвнн Мос- 
ква кўчаларида сайр қилиб юрадилар. Б у албатта ба- 
ҳор иайти бўладн ёки ҳамиша баҳор бўлади, ё бўлмаса 
осмонда мезон ялт-ялт қнлнб учиб юрган илиқ куз пай- 
ти, оппоқ ва баланд қайин дарахтлари сап-сариқ барг- 
лариин шилдиратган папт бўлади...
— Фирма, деб гапини давом эттирди агент,— ама- 
кингиз билан телефон орқали 
гаплашишда ёрдам бе- 
ришн мумкин,— сиз 
оёққа 
туришннгиэ билан 
бупи 
амалга оширса бўладн. Бнласнэми, шведлар бетараф, 
улар жуда бой, снзга ёрдам бериш унинг бурчи. Гўдак-
^ нинг овозини телефон орқалн еткаэсангнз, унннгқалби 
эриб кетади... Эиди яна бупдай гап бор... Мен комла-
157
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ния раҳбарлари 
билан келишдим, 
сизга страхование 
суммаси текширилишини кутиб ўтирмай, яқнн кунлар- м 
да дастлабки нафақа беришга 
қарор қилинди. Аммо 
биэга кафиллик 
бера оладиган икки 
одамнинг номи 
керак.
— Нима қила оладиган дедингиэ?
— Кафил бўла оладиган — кечирасиэ мени, хизмат 
бурчини бажаряпман, холос,— сиэнинг софдиллигингиз- 
га кафиллик бера оладнган икки кишининг номи ке- 
рак... Мени тўғри тушунишингизни ўтиниб сўрайман...
— Бунга ким кафил бўла олади?
— Биронта дўстингиэ ҳам нўқми?
— Кафил бўла оладиган дўстлар нўқ.
— Яхши, бўлмаса... Танишларингиз бордир? Эрнн- 
гиэни билган танишлар бўлса бас...
— Биладиган, денг,— унинг гапинн тўғрилаб қўй- 
ди Кэт.
— У тирикми?!
— Ҳа.
— Қаерда у? Б у ерга келдимн?
Кэт йўқ деб бошини қимирлатиб қўйди.
— йўқ. У биронта госпиталда ётган бўлса керак. ^
У тирик: унинг тириклнгига ишонаман...
— Мен қидириб кўрдим...
— Ҳамма госпиталларннми?
— Ҳа.
— Ҳарбий госпиталларни 
ҳам текшириб кўрдин- 
гиэми?
— Нега у ҳарбий госпиталга тушиши мумкин деб 
ўйлайсиэ?
— У уруш инвалиди... Офнцер... Уни ҳушсиэ аҳвол- 
да топишган ҳамда ҳарбий госпиталга юборган бўлиш- 
лари мумкин.
— Энди сиздан анча кўнглим тўқ,— деди страхова- 
ние агенти кулиб,— сиэнинг миянгиз жойида, аҳволин- 
гиз кун сайин яхшиланиб бормоқда. Тезроқ кўрпа-яс- 
тиқни ташлаб, туэалиб кетннг: ўғилчанинг сайр қила- 
диган вақти келмоқда. Ш у кунларда 
тоза ҳаво — энг 
яхши дори-дармон бўлиб 
қолди. Ҳоэирча, марҳамат, 
менга эрингизнинг танишларидан биронтасининг фами- 
лиясинн айтинг, мен эртага уларни кафил бўлишга кўн- 
дираман.
Б у киши янгн-янги 
саволлар бериши 
билан икки
158
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

чйккаси ёрилгудек оғриётганини Кэт сезиб турди.Мия- 
си худди биров ичидан темир болға билан тақ-туқ қи- 
либ ураётгандек оғрирди. Шунга қарамай, конкрет са- 
волларга аниқ жавоб бермаганлиги учун энди бу са- 
волни ҳам жавобсиз қолдирса, 
иши пачава бўлишипи 
Кэт сезиб турарди. У ўз кўчасида кўпроқ вайрон бўлган 
уйларнн эслай бошлади. Тўхта — истеъфодаги генерал 
Нушнинг радноласини Эрвин тузатиб берган эди. Ҳа, 
шундай. У Рансдорфда, кўл бўйида турарди. Ушандан 
сўрасин. 
0
— Жанобим, истеъфодаги генерал Франц Нуш би- 
лан гаплашиб кўринг. У Рансдорфда, кўл бўйида яшай- 
ди. У эрнмнинг яхши тапиши. У бизга шафқат қилиб, ҳа- 
энр ҳам ёрдам беришини худодан сўраб қолардим...
— Франц 
Нуш ,— деб қайтарди 
агент, 
қўлидаги 
дафтарчасига генерал номини ёзар экан.— Рансдорфда 
кшайди. Кўчасииинг номи ёдингнздами?
— Едимда йўқ...
— Справка бюросида генералнинг адресини бермас- 
ликлари мумкин...
— У жуда кекса... Урушда қатнашганига ҳам анча 
вақт бўлгандиров... Саксондан ошган.
— Йўқ, йўқ... Унда склероз 
бормикан деб қўрқяп- 
ман... Агар менинг қўлимда бўлса ёши етмишдан ошган 
кишиларин мажбуран ишдан бўшатиб, қариялар учун 
махсус зоналарга жўнатардим. Бу дунёда ҳамма бало- 
га чоллар сабабчи бўлиб чнқяпти...
— Ундай эмасдир, жанобим... 
Генерал 
жуда соф 
кўнгилли киши...
— Яхши. Яна ким бор?
«Фрау Корннн айтсаммикан?— ўйларди 
Кэт.— Иўқ, 
хавфли. Уша хоним билан дам олишга бирга борган 
бўлсак ҳам, ёнимизда чамадои 
бор эди. Фотосуратга 
қараб, чамадонни таниб қолиши мумкин. У яхши кан- 
дидатура эди: эри СС майори бўлиб хнзмат қиларди...»
— Фрау Айхельбреннер билан боғланиб кўрсангиэ. 
У киши Потсдамда туради. «Тегирмон томон» кўча, ху- 
сусий унда яшайди.
— Раҳмат. 
Шуниси ҳам етар. Фрау 
Кин, мен бу 
кншиларнинг сиэга кафил бўлишларига эриша оларман. 
Ҳа, айтгандек. Снзнинг хизматчингиз толилган чамадон- 
лар ичида иккитаси сизники эканлигини таниди. Эрта- 
га эрталаб у билаи бирга келармиз ва врач иштироки-
159
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

да ўша чамадоиларии очамиэ: 
балки зарур бўлмаган
нарсаларни сотншнн 
буюрарсиэ. 
Мен уларни дарҳол* 
алмаштнриб, эркатой учун ички киним олиб келардим.
«Тушунарли,— деди ўзнга-ўэи Кэт.— Б у одам худди 
шунинг учун келган. У шу бугуноқ дўстлар билан ало- 
қа боғлашга уринишнмки нстаяпти».
— Катта рақмат,— дедн Кэт.— Яхшиликларингизни 
худо қайтарснн. Яхшиликнн худо ҳеч қачон эсдан чи- 
қармайди...
— Сиз лютер мазҳабиданми?
— йўқ, менинг оилам ҳар вақт протестаит черко- 
внга нбодат қилнб келганди.
— Мен эса лютер мазҳабиданман... Бунннг аҳамия- 
ти ҳам йўқ: ҳар бир кишн дилида худони билиб юрса 
бас... Эндн охирги гап...— агент Кэтга бир бет қогоз 
узатди.— Ссуданннг бир қнсмини дарҳол беришларини 
сўраб ёзилган ариэага қўл қўйсангиз. Марҳамат, бу ер- 
га Раҳмат. Тезроқ туэалинг, полвонни 
ўпиб қўйннг...
Уша кишн навбатчи врач 
кабинетнга саннтаркани 
чақириб, бундай деди:
— Агар бу аёл сиэдан бирон жойга телефон қилиш- 
ни нлтнмос қилса ёки хат берса, дарҳол менга қўнғи- ^
роқ қнлинг — уйгами, 
ишхонагами, бари бнр. Истаган 
вақтингизда телефон қнлинг,— деб яна қайтардн гапи-
ии. — Агар кўргамн бирон киши 
келса, мана бу ерга 
хабар қилинг,— у телефон рақамнни берди,— бу киши- 
лар сиэдан уч минутлик масофа нарида. Сиз келган ки- 
шнни қандай 
қилиб бўлмасин 
чалғитиб турннг, ҳа, 
қандай қилиб бўлмасин.
Штирлнц ўз кабинетидаи чиқар экан, корндорда Эр- 
впннинг чамадонини 
кўтарнб кетаётганларнни 
кўриб 
қолди. У бу чамадонни мпигта чамадон орасида бўлса 
ҳам бемалол танирди. Унда передатчнк сақланарди
Штирлиц иши йўқ кишидек, хушчақчақлик билан 
гаплашиб чамадонни штурмбанфюрер Рольф кабинети- 
га олнб кнриб кетган икки киши орқасидан борди.
Табиийкн, Кэтнинг бармоқ излари ва чамадон усти- 
дагнна эмас, балки настройка жадвалида ва эбоннтдан 
ишланган қора паушникларда ҳам қолганлигини лабо 
раторняда аниқлаганликларидан Штнрлиининг хабарн^ 
йўқ эди...
У юқоридаги икки кишини терговчи Рольф кабинети
1.60
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

эшигигача куэатиб бориб, ҳоэир кирайми ёки кейинрпҳ- 
^м н, деб хаёл суриб қолди. Ў жон-жаҳди билан ўйларди 
ва ўйинн тамом қилмасданоқ, кўпроқ ҳис туйғуга ишо- 
ниб, кўрсатгич бармоғини 
букиб эшикни 
тақиллатди 
ва жавоб кутмасданоқ Рольф ҳуэурига кираверди.
— Нима бўлди, эвакуацияга тайёрланяпсанми?— сў- 
ради у кулнмсираб. У бу ибора устида ўйлаб ўтирмади, 
ўэндан-ўэн миясига келиб қолди ва, афтидан, шу ва- 
эиятга тўғри келадиган бундан яхши саволни соатлаб 
ўйласа ҳам топиш қийин эдн.
— Йўқ,— деб жавоб бердн Рольф,— бу передатчик.
— Ишқивоэ бўлиб передатчик ниғяпман дегин? Эга- 
си қанн?
— Эгаси бир аёл. Хўжайнннинг ўзи дунёдан ўтган 
бўлса керак. Унинг хотини эса 
янгн туғилган чақалоқ 
билан госпиталда ётипти.
— Янги туғилган дейсанми?
— Ҳа, аблаҳнинг боши ҳам пачақланган.
— Бемор хотинни нима қнлмоқчисан? Ш у аҳволда 
сўроқ қплмассан, албатта.
— Менимча, худди шундай аҳволда сўроқ қилиш ке- 
^ рак. Бир нарсани кутгандек ишни чўэаверишнинг нима
кераги бор? Бунинг устига, бўлимдан бир аҳмоқ чама- 
донлар расмини унинг ўзнга кўрсатибди. 
Ш у расмда 
снзминг нарсаларингиэ йўқми, 
деб сўрабди... Худога 
шукуркп, у қочиб кета олмайди: 
чунки чақалоғи бор.
Болалар бўлинмасига эса ҳеч кимни қўймайдилар. Бола- 
синн ташлаб кетмас деб ўйлайман... 
Умуман олганда, 
ким бпладн дейсиэ... Мен бугуннинг ўэида уни бу ерга 
олдирнб келмоқчиман...
— Тўгри гап,— маъқуллади 
Штирлиц.— Пост қў- 
йилганми? Алоқа боғлаши 
мумкинлигини кузатнш ке- 
рак-ку...
— Ҳа, у ерга ўз саннтаркамизни жойлаштнрдик, қо- 
ровул ўрннда ҳам биэнинг ходимимиэ.
— Ундай бўлса, уни бу ерга 
олиб келишнинг нима 
ҳожати бор? Бутун иш чатоқ бўлишн мумкнн. Балки у 
алоқа қидириб қолар?
— Узнмни ҳам бошим қотиб турнбди. Узига келиб, 
бор гапни билнб қолмаса эди, деб қўрқяпман. Руслар-
- нн биласан-ку, уларни иссигида, ҳолдан кетиб тургани- 
да қўлга тушириш керак...
— Нега уни рус деб ўйлаяпсан?
11— 2842
(61
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Ҳамма гап шундан бошланди-да. Туғаётганида 
русчалаб бақирибдн. 
я
— Қаерда ётибди?
— «Шарите»да. Уни бу ерга 
олиб келиш учун ўн 
минут етарли.
Штнрлиц қаддини ростлади ва эшик томон йўл олар 
экан, бундай деди:
— Унн тезроқ бу ёққа келтир... Лекин бутун опера- 
цияни барбод этиши мумкин. Агар у алоқа қидира бош- 
ласа, антиқа иш бўлиши мумкнн. 
Шериклари уни ка- 
салхонама-касалхона қидириб юришганмикин?
— Бундай тахмин устида ҳали биз бош қотиргани- 
мизча йўқ...
— Бўлмаса шу тахминни сизларга тақдим қнлдим... 
Б у иш билан бугун шуғулланса ҳам кеч эмас. Саломаг 
бўл, ишинг ўнгидан келсин...
— Эшик енига етгач, Штирлиц орқасига қаради: — 
Қиэиқ иш экан. Ж уда қиэиқ. Энг муҳими ҳаддан таш- 
қари шошилмаслик. Маслаҳатим шуки, катта бошлиқ- 
ларнн хабардор қилмай тур, чунки тезлатишни талаб 
қиладилар.
Штирлиц эшнкни очди-ю, пешанаснни қўли билан м
У р и '
'
'
Мен сендан у й қ у " дорн сўрагани 
келган эдим-ку. Ҳа, 
худдн шу доринн деб келгандим. Сенда Швециядан кел- 
тирилган ажойиб уйқу дори борлигини ҳамма билади...
Энг кейин антилган гап ёдда қолади — бу нарсага 
Штирлиц худди математик 
исботга ишонгандек ишо- 
нардн.уСуҳбатга киришиб кетиш муҳим нарса, суҳбат- 
дан чиқиб кетиш санъати ундан ҳам муҳимроқ. Энди, 
ўйларди Штирлиц, бирон кимса ҳузурига ким ва нима 
учун келганини сўраса, у, Штирлиц келганди ва швед 
унқу дорисидан сўраган эди, деб жавоб буэиши тайин. 
Рольф бошқарманинг ярмини уйқу дори билан таъмнн- 
лаб турардн, унннг амакнси фармацевт эди.
... Энди, Рольф ҳузуридан чиққач, Штирлиц жуда 
ҳам ғаэабланганлнгини кўрсатиши 
керак. У Шеллен- 
бергнииг хонаснга чиқиб, бундай деди:
— Бригаденфюрер, бетобман деб 
{аслида ҳақнқп- 
тан бетобман) ўн кунга 
санаторийга рухсат олм асам ^ 
бўлмайдиганга ўхшайди — бўлмаса ҳолдан кетаман... 
Раэведка шефига шу сўзларни 
айтаётганда унииг
т
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ранги кесак бўлиб кетяи. 
Ҳозир Кэтнинг тақдирн ва, 
^ бинобарин, унинг тақдири қам ҳал қилиниши керак. 
Аммо унннг ранг-рўйи шу 
сабабдан ўзгарди, деб ўй- 
ламанг. Бу ерда Кэтнннг қандай азобларга тушишини 
биларди: сўроқ бошлапгандан 
кейин тўрт соат ўтиши 
билан янги туғилган чақалоқнинг миясига тўппончани 
тўғрилаб, агар ҳаммасини айтмасанг болангни отиб таш- 
лаймиэ, деб қўрқитадилар. Б у Мюллер 
отанинг эски 
қилиқлари, пўписалари 
эди: чунки улар шу пайтгача 
биронта боланинг миясидан 
отмаганлар. Улар раҳм- 
шафқат юэасидан болани отмасдилар, 
деб ўйламанг. 
Мюллернннг одамлари қўлидан бундан баттарроқ иш- 
лар ҳам келарди. Иўқ, улар бола отиб ўлдирилганидан 
кейин онасининг мияси айниб, бутун операция чиппак- 
ка чиқиши мумкинлигнни 
тушунадилар Аммо 
улар- 
нинг бундай пўписаси натижасиз қолмасди.
Агар Кэт унинг ҳақида гапириб берса, бошига қан- 
дай азоблар тушиши мумкинлигини у жуда яхши анг- 
ларди. Аммо унинг 
ранги шу сабабли ўзгариб кетдн 
деб ўйламанг. Бунинг сабаби оддий: у дарғазаблик ро- 
лини ўйнадн, унинг 
руҳи танасинн 
ўэига шунчалик 
^ аниқ ва бутунлай бўйсундирган 
эдики, бундай уйғун- 
ликка эришиш улуғ артистларгагина хос эди. Ҳақиқий 
разведкачи актёр ёки ёзувчининг ўзгинасидир. Развед- 
качи ана шуларга хос қонунга: ўз ҳақлқатини яратиш 
қонунига биноан яшайди. Артист саҳнада ўхшатиб ўй- 
най олмаса, унинг башарасига 
ачиган помидор улоқ- 
тиришади, ёзувчи ҳақиқатнн ёзмаса ва ёзгани мантиқ- 
қа мос келмаса танқидчиларнииг ҳажн ва нафрат тўла 
кулгисига учрайди. Лекин разведкачи 
шундай қилгу- 
дек бўлса ўлимга маҳкум этилади.
— Нима гап ўзи?— ҳайрон бўлиб сўради Шеллен- 
берг.— Сизга нима бўлди?
— Ҳайрон қолиб ўзингиздан кетиб ўтирманг, лекин 
биз ҳаммамиз Мюллернинг туэоғига 
тушибмиэ. Кеча 
Фридрихштрасседа кетимга 
тушиб аҳмоқлик 
қилган 
бўлсалар, бугун ундан баттарини қилибдилар: афтидан. 
актив иш олиб борган рус радистини топиб олибднлар. 
Мен саккиз ой давомида ана шу 
передатчикни излаб 
юрибман-у, аммо бу ишни мен қолиб, радио ншини ун-
^ чалик яхши тушунмайдиган Рольфга топширибдилар!
Шелленберг дарҳол телефон трубкасини 
олмоқчи 
бўлди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Керак эмас,— деди Штирлни.— Ҳожати йўқ. Раэ- 
ведка билан контрраэведка ўртасида 
одат бўлиб қол- ^ 
ган гап-сўэлар бошлапиб кетади. Керак эмас. Яхшиси 
менинг ўша рус аёли олдига боришимга, уни ҳуэурим- 
га олиб келиб, жилла бўлмаса биринчи сўроқни олиб 
боришимга рухсат этинг. Мен, мақтанчоқлик бўлсаҳам, 
сўроқни Рольфдан яхшироқ олиб бораман. Шундан ке- 
йин уни Рольфга топшнраверсинлар — мен 
учун шуҳ- 
ратпарастлик эмас, иш муҳимроқдир.
— Бораверинг,— деди Шелленберг,— мен ҳар эҳтп- 
молга қарши рейхсфюрерга қўнғнроқ қиламан.
— Яхшисн, 
олдига киринг,— жавоб 
берди Штир- 
лиц.— Менга бу ими-жимида ишлар унчалик ёқмай ту- 
рибди-да.
— Бораверинг,— қайтарди Шелленберг,— ишингиэ* 
ни бажарннг. Қенин анави руҳоний ҳақида гаплашамиз. 
Эрта-индин у биэга керак бўлиб қолади...
— Бирданига икки ишни бажара олмасман?
— Баж ара оласиэ. Разведкачи ё дарҳол таслнм бў- 
лади, ёки ҳеч вақт таслим бўлмайди. Ф ақат баъэан 
Мюллер каллакесарлари махсус 
чоралар кўрганлари- 
дагина уларнинг иродаси синиши 
мумкин. Дастлабки ^
соатларда ҳаммасини аииқлаб оласиэ. Агар ўша хоиич 
лом-лим демаса, уни Мюллерга топшираверинг — қий- 
налиб бош қотираверсинлар. Агар хоним гапира бош- 
ласа бу ютуқни ўэ ҳисобимиэга 
ёэиб қўячиэ-у, бава- 
рияликни доғда қолдирамиэ. *
Шелленберг 
жаҳли чиқиб 
турган 
пайтларда энг 
ёмон кўрган кишиларидан бирн — гестапо шефи Мюл- 
лерни ана шундай деб атарди.
Гослиталь қабулхонасида 
Штирлиц 
СС нишомпни 
ьўрсатиб, тўппа-тўғри Кэт ётган палатага кирнб борди. 
Кириши билан Кэт унга тикилиб қолди, кўзларига ёш 
олиб, Штирлиц томон интилди, аммо у диктофон борли- 
гидан чўчиб,— ҳаво кириб-чиқиб турадиган иккита те- 
шик аппарат ўрнатиш учун жуда қулай жой эди,— Кэт 
оғанни ачишга улгурмасданоқ бундай деди:
— Фрау Кин, отланинг. Сиэ ютқаздингиэ, раэвелка- 
чи ютқазганда ҳам ўэини муносиб тутиши керак. Сиз
ўэ сўэингиэда тураверишингиэни биламан, аммо бундай *
қилиш ақлдан эмас. Қнрқта шифровкангиз қўлимиага
164
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

тушди. Ҳоэнр кийимингизни олиб келишади ва мен би- 
лан жўнайсиэ. Агар бнз 
билан ҳамкорлик қилсангиэ 
ўзингиз ва болангизнинг омон қолишнга 
кафил бўла 
оламан. Агар тихирлик қиладиган бўлсангиз ҳеч нарса 
ваъда қила олмайман.
Штирлиц санитарканинг Кэтнинг пальтоси, костюми 
ва туфлисини олиб келишини 
кутиб турди. Кэт унинг 
атайлаб шундай қилаётганини пайқаб:
— Балки, кийиниб 
олгунимча 
чиқиб турарсиз?— 
дедн.
— йўқ, чнқа олмайман,— жавоб берди Штнрлнц.— 
Мен тескари қараб, гапимни давом эттиравераман, снз 
эса жавобни ўйлаб туринг.
— Мен сизга ҳеч қандай жавоб бера 
олманман,— 
деди Кэт,— гапирадиган гапим 
йўқ. Нима 
бўлганини 
тушунмаяпман, ҳали анча мазам йўқ. Менимча тушун- 
мовчилик 
тезда аниқланади... Ахир 
эрим — офицер, 
уруш ннвалиди...
Кэт беҳад хурсанд эди, У ўэининг 
яқин одами би- 
лан учрашди, эндиги синовлар қаичалик мураккаб бўл- 
маснн, энг даҳшатли нарса — ёлғизлик — ўтиб кетган- 
лигига ишончи комил эди.
— Фойдаси йўқ,— унинг гапини бўлди Штирлиц.— 
сизнннг передатчигингиэ 
қўлимиэда, радиограммалар 
ҳам қўлимизда, биз улар маэмунини ечдик, буларнинг 
ҳаммаси инкор қилиб бўлмайдиган исботдир. Сиз бит- 
та нарсага: биз билан ишлашга 
рози бўлсангиэ 
бас. 
Маслаҳат, 
менинг 
таклифимга 
роэи 
бўлинг,— дедн 
Штирлиц ўгирилиб қарар экан, у гапимга яхшилаб ту- 
шуниб ол ва шунга қараб нш тут, деган маънода кўз- 
лари билан ҳар хил нмо-ишоралар қиларди,— биринчи- 
дан, оз бўлса ҳамки, нималарии билсангиэ шуни айгиб 
берасиз, иккннчидан, менинг таклифларимни қабул қи- 
лпб, фурсатни қўлдан бой бермай, икки-уч кун ичнда 
биз учун ишлай бошлайсиз...
Штирлиц машинада гапириш ярамаслигини билар- 
ди: Мюллер кетингизга тушган 
эмасман, 
машинани 
адаштиришибди, деб ишонтирмоқчи бўлганига қарамай, 
орқада уларни кузатнб юрган автомобиль 
бор. Унинг 
машинасига эса гапларни ёзиб оладиган аппарат ўрна- 
тилган бўлиши мумкин. Шупинг учун асосий нарсалар 
ҳақнда коридорда гаплашиш мумкин эди. Аммо асосий 
нарсани Кэт шу ерда тинглаб, тушуниб олиши мумкин
и з
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

эдн. Коридордан ўтнш учун икки мннут кифоя эди, у 
палатага 
кўтарилаётганда 
қанча вақт 
кетишини ҳи- 
соблаб олгандн.
Санитарка болани олиб келиб:
— Бола тайёр,— деди.
Штирлиц шу сўзларни эшитгач, эти жнмирлаб кет- 
дн: 
нораста гўдак ҳознр гестапога, турмага кетаётган-
лиги учун эмас, балки аксинча, у аёлиинг, тирик одам- 
нинг {эҳтимол у ҳам онадир), бепарволик билан: «Бо- 
ла тайёр...» деган даҳшатли сўзларинн эшнтиб шундай 
бўлди.
— Боланн кўтаришга 
ҳийналасиэ,— деди саннтар- 
ка,— машинагача кўтариб чиҳаман.
— Керак эмас,— жавоб берди 
Штирлиц,— бораве- 
ринг. Фрау Кин боласини ўзи кўтаради. Коридорга ка- 
саллар чнқмаснн, шундан хабардор бўлиб туринг.
Саннтарка чиқнб кетди, Штирлиц эса эшикни қня 
очиб, Кэтни олдинга ўтказди. У Кэтнннг 
қўлтиғидан 
ушлаб ёрдамлашди, аммо Кэтнинг қўли титраётганинн 
сеэиб, болани кўтариб олди.
— Гапимга қулоқ сол, қизалоқ,— деб секин гапира 
бошладн Штирлиц оғзидаги сигаретани 
маҳкам тиш- 
лаб,— улар ҳаммасидан хабардор...
— Сигаретани ташла, боланинг кўэига тутун кнрма- 
син,— илтимос қилди Кэт.
— Мумкин эмас,— деб жавоб берди у,— бир минут- 
лик гап. Буниси ҳолва ҳали. 
Диққат билан тингла. 
Улар бизникилар учун информация бера бошлайдилар. 
Савдолашавер, бола ёнингда бўлишини, 
кафолот бе- 
ришларини талаб қилавер... Болага 
келганда ироданг 
букилган қилиб кўрсат 
ўэингни: улар 
биэнинг гапи- 
мизни ёэиб олишлари мумкин, шунинг учун кабинетим- 
га борганда бу ролни боплаб ижро эт. Шифрни сен бил- 
майсан, ҳали радиограммаларимиэ мазмуннни очолган- 
ларича йўқ. Шифрни тайёрловчи 
Эрвин эди, сен эса 
фақат радистсан.- Қолганини менга 
қўйиб беравер. 
Эрвин резидент бнлан учрашгани Каитштрассе ва Ранс- 
дорф томонга борардн, кимлигини билмасдим, дейсан. 
Эрвин ҳузурига Ташқи ишлар министрлигидан бир жа- 
ноб келиб турарди, дейсан. Машинада сенга унинг рас- 
мини кўрсатаман. Ҳамма гап шу. Тушундингмн?
Ташқи ишлар министрлигидак деган кишиси шар- 
қий бошқарманинг маслаҳатчиси Хайнц Корнер бўлиб,
16
«
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

у бундан бир ҳафта олдин автомобиль фалокатига уч- 
^ раб ҳалок бўлган 
эди. Б у албатта сохта 
из, амма 
гестапо бу из кетидан ҳувиб, ўн-ўн беш кун вақтини 
йўқотиши турган гап. Ҳозирги 
вазиятда эса ҳар бир 
куи ғанимат...
Орадан беш 
соат ўтгач, 
Рольф 
рус радистининг 
«Шарине» касалхонасидан ғойиб бўлганлиги 
ҳақида 
Мюллерга хабар 
қилди. Мюллернинг ғазаби 
қўзиди. 
Яна икки соатдан кейин унга Шелленберг телефон қи- 
либ бундай деди:
— Салом, дўстим... Штирлиц бир совға тайёрлаяп- 
ти: у бизнинг фойдамизга 
ишлашга 
рози бўлган рус 
раднстини олиб кетибди. Рейхсфюрернинг ўзи ана шу 
муваффақият билан табриклади.
Шифр сири очилмагаилиги Штирлицга маълум эди. 
Амалда бу сирни очиб бўлмас, чунки бу унинг шахсий 
шифри бўлиб, гестапода 
эса уни очадиган калит йўқ 
эди. Маркаэдан Штирлицга юборилаётган радиограм- 
маларнинг калити бошқача бўлиб буни радистнинг би- 
^ лиши шарт эмасди; уни фақат шифрни аниқловчи ки- 
шигина билиши шарт эди, аммо эндиликда у ҳам ай- 
толмайди буни, чунки у 
уй вайроналари остида қол- 
ганди.
Штирлиц Шелленберг ҳуэурида, унинг Мюллер би- 
лан телефон орқали қилаётган 
ҳазилига қулоқ солиб 
ўтирар экан, хаёлга 
ботиб: 
жанговар 
сафдошинг —
Катенька Козлова, К эт Кнн, Инга, 
Энрикени бу ерга, 
турмага олиб келишга ҳаққинг бормиди, деб юз марта- 
лаб ўзига ўэи савол берарди. Тўғри, уни машинага ўтқа- 
эиб, ўэ нишонини кўрсатиб Бабельсбергга олиб бориши, 
кейинроқ эса квартира топиб бериши ва янги ҳужжатлар 
билан таъминлаши ҳам мумкин зди. Унда Кэтнинг ҳаё- 
тини сақлаб қолиш эвазига Маркаэ томонидан план- 
лаштирилган, юз минглаб 
рус солдатлари учун жуда 
муҳнм бўлган, Европанинг келажагига у ёки бу дара- 
жада таъсир этиши мумкин бўлган операцияни барбод 
қилган бўлар эди. 
Кэт госпиталдан қочиб кетгандаи 
кейнн бутун гестапо оёққа туришини 
Штирлиц яхши 
тушунарди. Қочиш муваффақнятли 
чиққан 
тақдирда 
* ҳам махфий полиция нишони, машинаси номери, ташқи 
кўриниши каби ҳамма далиллар уни фош қилиши аниқ
167
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

эканппи ҳам тушунарди. Унинг ўэи ҳам яширинча иш- 
лашга ўтишга мажбур бўларди, бу эса бутун нш бар- — 
бод бўлди деган гап эди. Кэт учун гестапо фойдасига 
ишлашга роэнлик бериб, гестапонинг 
яширин кварти- 
раларидан бирида яшашдан кўра сиртдан ҳараган- 
да энг ишончли бирон-бир яширин уйда яшаш хавфли- 
роҳ эди. Гестапонинг яширин уйларнда сотқннлик қилиб, 
ўэларининг эски хўжайинларига қарши ншлашга рози 
бўлган агентларга муносабзт анча дуруст эди. Штирлиа 
таваккал иш қилаётганлигини тушунарди. 
Фашистлар- 
нинг тақдири ҳал бўлиб қолганлиги учун Мюллер жал- 
лодлари камоқхонага тушганларни шафқатсиз ва ваҳ- 
шийлик билан йўқ қилиш йўлига ўтиб олишларини ҳам 
яхши тушунарди у. Шунинг учун ҳам уаввало Кэтга, ме- 
ии Россня билан боғлайдиган ҳеч нарса қолмади,эрим 
ҳалок бўлди, энди ҳар қандай 
ваэиятда бошлиқларим 
қўлига тушмаслигим эарур, деган шарт қўйиши керак- 
лигини айтди. Бу Кэтни гестапо қўлига топширишлари 
мумкин бўлган тақдирда ишлатиладиган вариант эди. 
Агар Штирлицнинг Кэтни доим ўз қўлида сақлаб тура 
олишига ишончи комил бўлганда, у бунчалик ташвиш- 
ланиб, юэ марталаб ўэига ўэи тўғри қилдимми ёки йўқ- ^ 
ми, деган саволнн 
беравермасди. Кэт унинг 
қўлида 
бўлса, СС муҳофазаси остидаги яширин «радиокварти- 
рага» жойлаштириб, пайти 
келганда уни ўғли билан 
қочириб юборарди-ю, уларни 
ҳеч ким топа 
олмасди. 
Ҳоэир эса фронтдаги аҳвол фожиали бўлишига, мамла- 
кат марказида қочқинлар тўлиб кетганлигига қараман, 
гестапо аниқ ва равон ишлашни давом эттирарди: бир 
киши иккинчи кишини чақиб юрарди, 
иккинчиси эса 
чақимчиси устидан хабар етказиб турарди. Германия- 
нинг махфий полицияси нимадан иборат эканлигидан 
бутунлай бехабар 
содда кишиларгина ана шу бўтапа 
еувдек шароитда ҳеч қандай тўсиққа учрамай қутулиб 
нета оламан, деб ўйлаши мумкин эди.
Мюллер рус радисти бирнкчи марта сўроқ қилинган 
материаллар устида уч соат бош қотирди. У Штнрлиц 
юборган ёзувлар 
билан 
СС штандартенфюрери 
фои 
Штирлиц кабииетидаги штепселга ўрнатилган магнйто- 
фон лентасига ёэиб олинган нусхани таққосларди.
Рус радистннинг жавобларида 
ўэгариш йўқ эди.
168
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Штандартеифюрернимг 
ёэилган саволлари 
билан рус 
радистига берган саволлари ўртасида 
анчагина фарқ
* бор эди.
— Штирлиц деганинг хўп устомон экап-да,— деди 
Мюллер Рольфга мурожаат қилиб,— радистни қандай 
боплаб тайёрлаганини эшитиб кўринг.
Мюллер плёнкани 
қайтадан айлантнриб, Штирлиц 
овоэи ёэилган жойдан қўйди:
— Москвада сиэнинг қўлга тушганлигингиэпи эши- 
тишлари биланоқ устингиэдан ҳукм чиқаришлари тур- 
ган гап эканлигини қайтариб ўтиришнинг ҳожати бўл- 
маса керак. Гестапо қўлига тушган одам ҳалок бўлмо- 
ғи лозим. Гестапо қўлидан ким омон чнқса — у кнши хо- 
ин, фақат хоии бўлиши мумкин. Шундай эмасми? Бу — 
биринчиси. Оэодлнкда қолгаи агентлар исмини сиэдан 
суриштириб 
ўтирмайман— бу 
нарса унчалик 
зарур 
эмас: сиэни иэлаб топмоқчи 
бўлиб, ўзлари сўэсиэ қў- 
лнмга тушадилар. 
Бу иккинчиси. 
Тушунарли 
бўлса 
керак, ннсон ва рейх офицери сифатида сиэнинг аҳво- 
лннгиэга чин кўнгилдан ачинаман: агар биэ фарэанднн- 
гиэнн болалар уйига топшнришга мажбур бўлсак, сиз- 
нинг она сифатида қанчалик изтироб чекишингиэ мум-
^ кинлигини тушунаман. 
Бола онадан умр 
бўйи жудо 
бўлали. Мени 
тўғри тушунишингиэни 
сўрайман, мен 
сизни қўрқитмоқчи 
эмасман, агар бу ишни қилмоқчи 
бўлмаганимда ҳам, ўзингизга маълумки, тепамизда бош- 
лиқлар бор— болангизни 
кўтариб ўтирганингиэни ўэ 
кўзи билан кўрмаган кишиларга 
буйруқ бериш анча 
осонроқ. Демак, буйруқни бажармасдан иложим йўқ: 
мен солдатмап ва менинг ватаннм сиэнинг мамлакатнн- 
гиэ билан уруш вазиятида. Ниҳоят, тўртинчиси. Уэ вақ- 
тида қўлимизга Олмаотада москвалик кино арбоблар 
суратга олган бир неча кинофильмларингиэнинг нусха- 
сн тушган эди. Ўша фильмларда 
немисларни аҳмоқ, 
ташкилотимиэни эса жиннихона қилиб 
кўрсатганляр. 
Агар бу нарса тўғри бўлса, агар биэ шунчалик аҳмоқ 
бўлсамиэ, нега Кремль дарвоэаси ва Волга остонаснга 
бориб қолган эдик...
... Суҳбатнинг шу жойига келганда Штирлиц Кэтга 
қараб кўэинн қиснб қўйди 
(табиийки, 
Мюллер буни 
сезмасди), ва К эт упинг саволини тушуниб, жавоб бердн:
•
— Ҳа, шундай, аммо Қиэил Армия қисмлари ҳоэир 
Берлин остонасида туриптилар.
169
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Тўғрн. Биэнинг қўшинларнмиэ Кремль дарвоэаси 
ёнида турганларида, сизлар 
Берлннгача борамиз, деб 
ншонардннглар. Биэ ҳам яқинда Кремлга қайтиб бори- 
шимизга ишонамиэ. Майли, 
баҳслашиб 
ўтирмайлик. 
Гап очганимнинг сабаби бор — биздаги шифр топувчи- 
лар аҳмоқ одамлар эмас, улар шифрингиздаги кўп нар- 
саларни аниқладилар, сизнинг ишингиэни — радистлик- 
ни ҳам биэнинг одамимиэ бажариши мумкик...
Штирлиц яна Кэтга кўзини қисиб қўйди ва у жавоб 
қилди:
— Сиэнинг радистингиз менинг услубимни билмай- 
ди. Марказ эса менинг услубимни яхши билади.
— Тўғри айтасиэ. Аммо биэда сиз юборган хабар 
лар плёнкага ёзиб олинган, шунга қараб ўз одамлари- 
миэиц сиэнинг 
услубингизга ўргатишимиз 
мумкин. У 
сизнинг ўрнингиэда 
ишлайдиган 
бўлади. 
Ш у билан 
узил-кесил фпш қилинасиз. Ватанингизда сизни кечир- 
майдилар — бунн ўзингиэ яхши биласиз.
Штирлиц яна Кэтга қараб бошини қимирлатиб қўй- 
ди, аммо у ухлаетган боласини бағрига босиб, индамай 
ўтирарди.
— Агар сиэ ақллилик қилсангиэ, мен раҳбарларин- 
гиэ олдида гуноҳкор бўлмаслигингиэни таъминлайман.
— Бундай бўлиши мумкин эмас,— деб жавоб берди 
Кэт, Штирлицнинг имо-ншорасини кутмай.
— Янглишяпсиз. 
Бўлиши мумкин. Сизнинг қамал- 
ганиигиэ биэдаги биронта ҳужжатда қайд қилипманди. 
Сиз менинг яхши дўстларим билан бир квартирада ту- 
расиз, у ерда қизчага ҳам яхши бўлади...
— Қиз эмас, ўғил...
— Кечирасиз... Кейинчалик ўэ шериклариншэни кў- 
ришга муяссар бўлеангиэ, эрим ҳалок бўлгандан кейин 
бир киши паролни айтиб мени топиб олди, дейсиэ...
— Мен паролни билмайман...
— Биласиз,— қатъий 
гап қайтарди Штирлиц,— па- 
ролни биласиз, аммо уни айтишни сиздан сўрамайман, 
бундай романтиканинг ҳожати йўқ. Шундай қилиб, па- 
ролни айтган киши меин ана шу квартирага олиб келиб, 
телеграммалар бериб, 
Марказга юборишни 
буюрди, 
дейсиз. Бу сиэ учун далил 
бўлади. Раэведкачиларга 
бағишлаигап кино ва спектаклларда ўйлаб кўриш учун 
муҳлат бернлади. Мен сизга 
муҳлат бера 
олмайман, 
рознмисиз ёки йўқми, менга дарҳол айтинг.
170
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Жимжитлик.
%
Мюллер Рольфга қараб деди:
— Ф ақат бир ерда 
хато қилипти: 
боланинг ўғил 
еки қиэлигида янглишипти, 
бошқаси 
жойида — жуда 
усталик билан сўроқ қилган.
— ...Ҳа, майли,— секин, ҳатто пичирлаб жавоб бер- 
ди Кэт...
— Эшитмаяпмап,—■
деди Штирлпц.
— Ҳа, 
майли, 
деяпман-ку,— қайтарди 
Кэт.— Ҳа! 
Ҳа! Ҳа!
— Энди бошқа гап,— дедп 
Штпрлиц.— Лекин қи- 
эишманг. Ахир бизга қарши ншлашга розилик берган- 
да, ўэингизни нималар 
кутиши мумкинлигини билган- 
сиз-ку.
— Аммо менинг битта шартнм бор,— деди Кэт.
— Қулоғим сиэда.
— Эрим ҳалок бўлиб, ўзим эса қўлга олннганимдан 
кейин ватаним билан ҳар қандай алоқам узилди. Агар 
келажакда ҳар қандай 
шароитда ҳам 
менннг собиқ 
раҳбарларим қўлига тушмаслнгимга кафолот бера ол- 
сангиз сиэнинг фойдангизга ишлайман...
%
Кэт ранги 
оқариб, стулдап йиқилаёзди. 
Штирлиц 
ёиига чопиб бориб, боласини қўлидан олишга улгурди. 
У иавбатчнни чақириб деди:
— Маҳбуснп турма госпнталяга жоплаштнринг. Му- 
носабатни жойига қўйишсин, бундан 
хабардор бўлиб 
турикг... Асаби буэилган, ўтиб кетадн...
Штирлиц Шелленбергга бундай деди:
— Радист хотинни 
қўлдан бермаслигимнз 
керак. 
Борди-ю бой бериб қўйсак ўтакетган бепарволнк ва аҳ- 
моқлик қилган бўламиз. Пастор билан иш бошлан деб 
турган пайтимизда айниқса зарур 
у. Агар сиэ рейхс- 
фюрернинг бизнн қўллаб-қувватлашнга эрнша олсан- 
гиз жуда ажойиб иш бўларди.
— Ҳаракат қилиб кўраман,— деб жавоб берди Шел- 
ленберг— Ниманн баҳона қиламиэ?
— Баҳона кўп,— деди Штирлиц елкасини қисиб.
— Португалня орқалн инглизларга 
сохта инфор-
Ф 
мация юбориб, 
ўзимиз учун фойдали 
информацияпи
Москвага бериб турсак: миялари ачиб кетади,— деди
хаёл суриб Шелленберг,— Қялай, сизга еқадими?
171
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Анча қалтис иш... Аммо — қизиқ.
— Майли ўйлаб кўрамиз. Сизни 
муваффақинт би- 
лан табриклайман, Штирлиц, Мюллернинг адабини бе- 
риб қўйдик. Ж уд а ажойиб иш бўлди.
Штирлиц атом 
тадқиқотлари 
соҳасидаги 
ишлар 
ҳажмини аниқлашни ўзининг энг асосий вазифаси ҳи- 
собласа ҳам, охиригача аниқлаши лоэим бўлган маса- 
лалар худди шу соҳада 
ётганлигига 
ишонса ҳам, бу 
ишларнинг ҳаммаси — у қанчалик идрокли бўлмасии — 
бир кишининг қўлидан кела олмаслигига ақли етарди.
Шунинг учун Штирлиц алоқа йўқлигидан кўп таш- 
вишга тушди. Душман томон кўпинча разведкачннинг 
ана шундай ҳолатини ташаббуссизлик, масъулиятдан 
қочиш, мустақил равишда фикр қила олмаслик, қатъий 
қарор қабул қилишдан қўрқиш 
ҳолати 
деб ўйлайди. 
Аммо аслида бу нарса, бир томондан, 
разведкачининг 
ихтисос даражаси юксаклигини 
кўрсатса, иккинчи то- 
мондан, ғоявий иродаси букилмаслигидан далолат бе- 
ради. Яширии 
иш 
кўрадиган 
чинакам 
раэведкачи 
Марказдан кўрсатма бўлмаса вақт бекор кетнши ва бе- 
фойда, қалтис йўлга тушиб қолиши мумкинлигинн ту- 
шунади, чунки разведкачи алоқа боғламай туриб, ўэи 
учун белгилаб олган вазифа ер куррасининг бошқа жо- 
йида, бошқа вақтда, бошқа одам томонидан аллақачон 
бажарилган 
бўлиши 
мумкин. Раэведкачи 
чет элда 
яшаб, Марказ билан алоқа қнлиб турмас экан, ўэ иши- 
иинг қанчалик муҳим ва самаралнги ҳақида тўла та- 
саввурга эга бўла олмайди.
Штирлиц чет элда ўтказган 
йиллари 
мобайнида 
Марказдан олиб турадиган 
шифровкаларнинг 
ҳамма 
нозик томонларини пайқаб оладиган бўлди.
Штирлнцнинг Борманга қилган ҳужумидан қандай- 
дир иоаниқ сабабларга кўра натижа чиқмаганидан ке- 
йин Москва билан алоқа боғлаш 
зарур бўлиб қолдн. 
У ёрдам кутарди: унга Борман билан бевоснта боғлиқ 
бўлмаса ҳам, 
унинг амакиваччасими, 
тоғаваччасимн, 
энг уэоқ қариндошими, танишими, ким бўлмасин барн 
бир, сал бўлса-да, алоқаси бор бир-икки одамнинг ис- 
мн, бир-икки кишининг адреси зарур эди...
«Кечиктириш ўлим билан тенг,— ўйларди у,— Берн-. 
га Плейшнернн ўтказиб юбормагунимча пасторнинг бо-
172
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ришнга йўл қўя 
олмайман. Борман 
билан учрашиш 
ф йўлнни топмагунимча Плейшнерни юборишдан ҳам фой- 
да йўқ. Марказдан ҳачон радист 
юборншларини кут- 
сам, камида бир ой ўтади. Ҳоэирги шароитда бир ой 
хутиш ярамайди — бу ишлар бир-икки кунда, нари бор- 
са бир-икки ҳафтада ҳал бўлади».
Штирлиц Борманнинг учрашувга келмаганлиги са- 
бабини қидира бошлади. Биринчидан, хат унинг ҳўлига 
борнб тегмаган 
бўлиши 
мумкин. 
Хат Гиммлернинг 
одамлари ҳўлига тушган бўлиши жуда қийин. У хатни 
шахсан Борманга юборилаётгаи махфий корреспонден- 
циялар орасида жўнатган эди, шунинг учун хатни ўғир- 
лаш жуда қийин, чуики бутун почта рейхсфюрер сек- 
ретариатипииг махфий бўлими ходнми томонидан тек- 
ширилиб бўлингач, қўшиб юборганди. 
Шунга қара- 
май, Штирлиц хатнинг ўғирланган бўлишини ҳисобга 
олган эди. Иккинчидан, 
Штирлиц жўнатилган хатни 
анализ қилиб, бир неча муҳим хатоларга йўл қўйган- 
лигини 
англади.^ Унда 
яхши 
бир 
туғма 
хусусият 
бор зди — у ҳар вақт қилган ишини, суҳбатини, ёзган 
хатини дарҳол анализ қнла бошларди 
ва йўл қўйган 
^ хатоларидан юз ўгирмай, «ўтиб кетар» деб ўтнрмай, шу 
хатолар оқибатида рўн бериши мумкин бўлган вазият- 
дан чиқиб кетиш йўлини қидира бошларди. Жўнатил- 
ган хат унинг шахсан ўэи учун ҳеч қандай хавф туғдир- 
масдн: хатни бомбардимон пайтида экспедицнядаги
машинкада босган эди. Афтидан, Борман даражасидаги 
кишилар учун хатда лаганбардорлик кўп-у, фактларвл 
шу фактлардан келиб чиқадиган зарур таклифлар кам 
эди, деган хулосага келди Штирлиц. Тоталитар давлат- 
да давлат тепасида турган 
арбобларнинг ақл-идроки 
шажаранннг пастки қисмларида 
турган кишиларнинг 
ақл-идрокидан доим фарқ қилади. Амалда ҳеч ким на- 
эорати остида бўлмаган қарорларни қабул қилишдск 
катта масъулият Борман каби давлат арбобларини қўл 
остидаги кишилар билан зарур пайтлардагина суҳбат- 
лашчшга мажбур қиларди. Уларга 
айтилган фактлар 
ҳали номаълум па давлат нуқтаи наэаридан арзигудек 
бўлган тақдирдагина шундай суҳбатларга журъат этар- 
дилар. Аммо, иккннчн томондан, 
мулоҳаэасини давом 
_ эттирди Штирлиц, Борманга Гиммлерни обрўсиэланти- 
™ ра оладиган майда-чуйда материаллар хам зарур. Гим- 
лер билам Бормаи ўртасидаги бу кураш инмадан бош-
173
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ланганлигини Штирлиц яхши биларди. Аммо нега бу 
кураш ҳоэирги кунда тобора ашаддийлашаётганлигига ф 
жавоб бера олмасдн. Ниҳоят, учинчидан, Борман бирон 
иш билан банд б$либ учрашувга кела олмагандир, деб 
ўйлади Штнрлиц. Борман икки ёки уч марта ана шун- 
дай учрашувга келиш ҳақидаги нлтимосларга рози бўл- 
ган. Штирлиц буни Борманнинг 
телефон орқали гап- 
лашган гаплари ёэиб олинган 
маълумотлардан аниқ 
биларди Ҳолбукн, партия ва ҳарбий аппаратлардаги 
мансабдор кишилардан ҳар куни йигирма-ўттиэи қабул 
этиш илтимоси билан Борманга мурожаат қилиб ту- 
рарди.
«Бошдан охиригача соддадиллик қилибман,— деган 
хулосага келди Штирлиц.— Мен кўр-кўрона йўл тутиб- 
ман. Қоида бўйича иш қилмабман. Хуллас, бемаънн нш 
бўлди. Буни тузатишнинг иложи борми? Аслини олган 
да — иложи бор, лекин амалда қандай бажарса бўлар- 
кин?»
Тренога сиренаси увиллай бошлади. Штирлии соа- 
тига қаради: соат ўн эди. Бугун кун ботаётганда осмон 
қон каби қип-қиэил эди. Демак, 
тун совуқ бўлади. 
«Атиргулларимни 
совуқ уриб 
кетадиган 
бўлди-да,—
4
ўйларди Штирлиц, юқорига 
кўтарилар экан.— К?чат- 
ларни эрта ўтқаэибман, ахир совуқнинг шунчалик чў- 
зилиб кетишини ким билибди дейсиз».
Бомбалар яқин жойга тушмоқда.
«Таваккал,— деди 
ўзига 
ўэи Штирлиц,— бункерга 
боравераман. Осмондагнлар менинг идорамни 
портла- 
тиш пайида бўлсалар керак. 
Шундай пайтда кафанга 
жо бўлиш алам қилади».
У кабинетидан чиқиб ҳеч эот йўқ коридордан (Зук- 
керга олиб борадиган зинапоя томон юра бошлади. Бе- 
ихтиёр алоқа пункти эшиги олдида бир оз тўхтаб қол- 
ди. Аввал у нега тўхтаганини тушунмади, кейин дарҳол 
пайқаб олди: эшикда калитни қолдириб кетибдилар.
Штирлиц қошини чимнриб, шошилмай коридорга на- 
зар ташлади: 
ҳеч зоғ йўқ, ҳамма бункерга 
жўнаган.
Эшикни елкаси билан итариб кўрди, лекин очилмади. 
Калитни бураб хонага кирди. Деразалар қалин парда- 
лар билан ёпилган 
бўлса ҳам, чироқ ўчирилган эди. 
Штирлиц тимирскиланиб чироқнн ёқди. Бошқа телефон- .
лар орасида иккита оқ телефон дарҳол кўзга ташланиб 
турарди: бу телефонлар тўғридан-тўғри фюрер бункери
174
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ва Борман, Геббельс 
ҳам Кентель кабинетляри бнлан 
^ боғланган эди.
Штирлиц коридорга мўралади: у ерда 
ҳамон ҳеч 
ким йўқ эди, Яҳин жойга бомбалар тушарди, дераэалар 
зарба остида дирилларди. Эшикни ёпайми ёки ёпманми 
деб бир даҳиқа ўйланиб қолди.
Кейин у аппарат ёнига бориб, 120054 рақамини тер-
ди.
— Борман,— трубкадан йўғон ва кучли овоэ эши- 
тилди.
— Хатимни 
олдингизми?— деб 
сўради 
Штирлиц, 
овозини ўзгартириб.
— Ким бу?
— Сиз мендан — содиқ партия аъэосидан 
шахсан 
хат олишингиэ керак эди.
— Ҳа. Салом. Қаердан гапиряпсиз? Тушундим... Ту- 
шундим... Машинам номери...
— Биламан,— деб гапни 
бўлди Штирлиц.— Рулда 
ким бўлади.
— Бунинг аҳамияти борми?
— Ҳа. Шофёрларингиздан бири...
— Хабардорман,— гапни бўлди Борман.
Улар бир-бирларинн дарҳол тушуниб олдилар: Бор- 
ман унинг телефон орқали 
гапирган ҳамма галларини 
тннглашларидан 
Штирлицнинг 
хабардор 
эканлигини 
пайқаб олди, демак у билан гаплашаётган киши рейх- 
нинг энг махфий сирларидан хабардор кишн экан, де- 
ган хулосага 
келди. Штирлиц 
ўз навбатида тўмтоқ 
]аплари тагида ннма маъно борлигини 
Борман тушу- 
ниб олганлигини пайқадн 
ва демак иш жойидалигига 
ишонди.
— Учрашмоқчи бўлган жойимиэда сизни кутиб ту- 
радилар. Эртага, сиэ белгилаган вақтда.
Ҳоэир,— деди 
Штирлиц.— Илгари 
белгиланган 
вақтдан икки ярим соатни олиб ташланг ва ҳоэиргига 
қўшинг.
— Хайль Гнтлер!— деди Борман ва телефон трубка- 
сини қўйди...
11
^
Ярим соат ўтгач Штирлиц табиатшунослик муэейя 
олдида зирҳли «Майбах» 
автомобнлига 
кўзи тушди.
1И
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Штирлиц машина ёнидан ўтди. Машинанннг орқа ўрин- 
диғида Борман ўтирарди. Узини ҳеч ким кузатмаётга- 
нцни кўриб, Штирлиц яна қайтиб келди ва машнна эши- 
гини очиб, деди:
— Партайгеноссе 
Борман, ишонч 
билдирганингиз 
учун беҳад миинатдорман...
Борман Штирлицга диққат бнлан қараб, қўлини қи- 
сиб қўйдн.
— Кетдик, — деди 
у 
шофёрга, — Ванзее 
томопга 
юрииг.
Кейин у шофёр билан оралиқдаги ойнани бекитди.
— Сизни қаерда кўрганман?— деб сўради у, Штир- 
лицни днққат 
билан 
кузатиб,— Қани, 
ниқобингизни 
олинг-чи...
Штирлиц кўзойнагини олиб тиззасига қўйди, кейин 
шляпасини ҳам баланд кўтарди.
— Мен 
сизни 
аниқ 
қаердадир кўрганман,— яна 
қайтарди у.
] — Тўғри, — деб 
жавоб 
берди 
Штирлиц, — менга 
крест топшираётганиигизда сиз менга қараб, кўриниш- 
дан жосус эмас, балки тлатематика профессорига ўхшар 
экансиз, деган эдингиэ...
— Ҳозир эса профессор 
эмас, кўпроқ жосусга ўх- 
шайсиэ,— деб ҳазиллашди 
Борман.— Хўш, 
нима гап, 
айгаверинг...
Борманни империя 
хавфсиэлик бошқармаси билан 
боғлайдиган аппарат кечаси билан ишламади. Шупинг 
учун телефон гаплари ҳақидаги маълумотлар эртасига 
эрталаб Гиммлер столи устига қўйилганда, унинг аввал 
ғаэаби қўзиди, кейин бир оз совиб, Мюллерни чақир- 
тирди ҳамда унга ниҳоятда эҳтиёткорлик билан ҳуку- 
мат алоқа воситалари ўрнатилган махсус хонадан кеча- 
си НСДАПнинг 
штаб-квартираси билан ким гаплаш- 
ганлигини аниқлашни буюрди.
Кун бўйи Мюллер ҳеч қандай аниқ маълумот олол- 
мади. Кгчга яқин унинг столига Борманга 
қўиғнроқ 
қилган кншининг телефон трубкасида қолдирган бармоқ 
иэларининг нусхасинн келтириб қўйдилар. V бир нар- 
садан ҳайратда қолди. Карточка шуни кўрсатдикн, те- 
лефон трубкасидаги бармоқ излари бир неча кун ол- 
дин гестапога 
тушган рус 
радисти 
передатчигидаги 
бармоқ изларининг ўэгинаси эди.
176
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Борманникг бир вақтлар СС 
айғоқчиси бўлишдан
* бош тортган (унга Борманнннг ўзи роэилик берган эди) 
шофёри навбатчилнкдан 
уйга қайтаётганда 
қамоққа 
олиндн. Уч соат давомида у ҳеч нима айтмай, Борман 
бплан богланишни талаб қилаверди. 
Сўроқда қийноқ 
усулларини ишлата бошлаганларида у кечаси машина- 
га қандайдир нотаниш киши ўтирганини айтиб берди. 
Лекнн Борман билан нималар ҳақида гапиришганлари- 
нн билмайди, чунки унинг ўтирган жойи ўқ ўтмас ка- 
лин ойна билан тўсилган эди. У машинага ўтирган ки- 
ши қиёфасини 
оғзаки тасвирлаб берди. У, шляпасини 
қошигача бостириб кийганди, бурнида йўғон гардишли 
қора кўзойнаги бор, мўйловлари оқарган кишн эди, де- 
ди шофёр. Шофёрга икки юэдан ортиқ фотосуратларни 
кўрсатдилар Бу суратлар орасида Штирлицнннг сура- 
ти ҳам бор эди. Аммо у суратда кўэойнаксиэ 
ва мўй- 
ловсиэ эди. Мўйловни теэ ёпиштириш ва керак бўлган- 
да олнб ташлаш мумкин эдн. Бундан 
ташқари сурат 
беш йпл олдмн олинган эди — маълумки 
беш йиллик 
уруш ҳаёти давомида одамнинг кўриниши албатта ўэ- 
гарадн, баъзан таниб бўлмайднган даражада ўэга-
^ ради.
Гнммлер Мюллердан текшириш ўтказаётганлнги ҳа- 
қидаги ахборотни олиб, унинг яширин равишда аппа- 
ратдагн ҳамма ходпмларнннг 
бармоқ нэларнни олиш 
кераклиги юзасидан таклифини маъқуллади.
Мюллер, шунингдек, Борманпннг шофёрини ўэ уйи 
олдида автомобиль фалокати уюштириб, йўқ қилишни 
ҳам таклиф этди. Гиммлер аввал зарур ҳмсоблаган бу 
тадбирга роэилик бермоқчи ҳам 
бўлди-ю, аммо ўэи- 
ни тўхтатиб қолди. Гиммлер энди ҳеч кимга, жумладан 
Мюллерга ҳам ишонмай қолгаи эдн.
— Буни ўэингиз ўйлаб кўринг. Балки уни бутунлай 
қўниб юбориш керакдир?— деди у,— Мюллерпинг жа- 
вобини билиб турган бўлса ҳам, билмасликка олиб.
Бундай қилнш 
мумкин эмас, у бнлан 
кўп иш 
олнб борнлди.
Рейхсфюрер худди шу жавобни кутган эдн.
— Бўлмаса билмадим,—деди афтини буриштирнб.— 
Шофёр софдил одам, софдил одамларни эса бнз жаэо- 
лай олмаймиэ... Уэингиз бирон нарса ўйлаб топинг...
•
Мюллер 
Гиммлер 
ҳуэуридан 
ғаэабланиб чнқди: 
рейхсфюрер Бормандан қўрқиб, айбнн унга, Мюллерга
12— 2842
177
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

қўймоқчи бўлгаплигими пайқади. Хўп, майли, унда меи 
ҳам ҳийла ишлатаман. Шофёр яшайверсин. Менга да- ^
лилу гувоҳ бўлиши мумкин.
Гиммлер Отто Скорценини чақиртирди.
— Менга Борманнинг архивн керак,— деди 
у.— 
Менга нима кераклигипи тушуняпсизми, Скорцени?
— Тушуняпман.
— Б у дучени ўғнрлашдан қийинроқ иш.
— Тўғри айтасиэ.
— Аммо уни бажариш мумкинми?
— Билмадим.
— Скорцени, бундай жавоб 
мени 
қониқтирмайди, 
Борман шу кукларда 
архивии қаергадир 
жўнатишни 
мўлжалламоқда: унн қаерга жўнатади ва ким соқчи- 
лик қилади — буни аниқлаш керак. 
Яширин равишда 
консультант тариқасида сиэга 
Шелленберг ёрдам бе- 
ради.
— Тушунарли, рейхсфюрер.
Фон Штирлиц пастор 
Шлагни чегарадап 
ўтказиш 
^ 
ҳақидаги ўэ мулоҳаэаларнни Шелленбергга айтиб, тун- 
ги экспресс билан «туйнук тайёрлаш» мақсадида Швей- 
цария чегарасигв- жўнади. У, Шелленберг каби, пастор- 
нн чегарадан ошкора ўтказиш кўнгилсиз ган-сўзлар чи- 
қишига сабаб бўлади деб ҳисобларди. Б у операцнядан 
гестапо хабардор эмасди. Агар устидан фош этувчи ма- 
териаллар тўпланган ва қонунга хилоф равишда шах- 
сан Шелленбергнинг буйруғи билан қамоқдан бўшатил- 
ган кишининг чегарадан ўтганлнгндан гестапо хабар- 
дор бўлган чоғда ҳам унн сўзсиз Швейцарняга ўтказиб 
юборишлари мумкнн эдн, аммо бошидан бошлаб уни 
назорат остига олншлари турган гап эди, бу эса план- 
лаштирилган «олдини олиш операнияси» вазифаларига 
тўғри келмасди. Шелленбергнинг мўлжалича Ш лаг ўз 
ишини бажарнб бўлгандан сўнг 
«уни фош 
этншани 
Штирлиц амалга ошириши лознм эди.
Утган кунлар давомида Штирлиц Шелленберг рух- 
сати билан пастор учун фитначи «помэодларни» қидир- 
ди: бундай кишилар ташқи ишлар 
министрлигидан вз 
Герингнннг люфтваффе штабидан 
бўлиши керак, деб *
ҳнсоблардн. У ана шу идораларда 
ишловчи, нацнэм-
178
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

га жон-дили 
билан 
хизмат қилувчи 
ва гестапонинг 
чақимчилари 
бўлгаи 
кишиларни 
кўз остига олиб 
қўйди. Буларнинг гестапога 
яширин 
хизмат кўрсатнб 
юруачн кишилар эканлиги Шелленбергга жуда маъқул 
бўлди.
— Ж уда яхши қилибсиз,— деди у,— келажакда ке- 
рак бўлади.
Штирлиц саволомуз қараб қўйди унга.
— Ш у маънодаки,— тушунтирди Шелленберг,— бу 
билан Ғарбда кимки биздан ташқари сулҳ учун алоқа 
қидираётган бўлса, уларнинг ҳаммасини обрўсизланти- 
рамиз. У ерда гестапо нима-ю, бизнннг идорамиз нима 
эканлигини яхши биладилар
«Бу ҳақда ўйламаган эканман,— деди ичида Штир- 
лиц.— Ж уд а уста одам-да, ўз 
ишини сув қилнб ичиб 
юборган, истиқболни яхши кўра 
билади. Ибрат учун 
раҳмат, Шелленберг. Аммо буни ҳам ўйлаб кўриш ке- 
рак: Ғарбда сулҳ туэишга тайёр турган кишилар топи- 
либ қолгудек бўлса, улар Мюллер эмас, шайтон билан 
ҳам апоқ-чапоқ бўлиб кетадилар».
Бу экспресс барча поеэдлардан 
урушдан 
аввалги 
қулайликларини сақлаб қолгани билан ажралиб турар- 
д и — мўъжазгина 
купеларда 
сунъий 
эмас, ҳақиқий 
чарм тасмалар ғичирларди, мис кулдонлар ва электр 
лампалар ялтирарди, проводниклар ачЧнқ қаҳва ташиб 
турардилар — ана шу поездда амалда Скандинавня — 
Швейцария коридори бўйлаб фақат дипломатлар юри- 
шарди.
74-рақамли жой Штирлицники эди, кейинги вагон- 
даги 56-рақамли жойни ранги-рўйи бир ҳолда, қандай- 
дир бесўнақай фамилияли швециялик профессор эгал- 
лаган эди. Агар ирадор бўлганидан кейнн Италия фрон- 
тига 
қайтиб келаётган генерални ҳисобга олмаган- 
да, Штирлиц билан шу профессор иккала халқаро ва- 
гоннн эгаллаган бирдаи-бир йўловчилар эди. Генерал 
Штирлицнинг купеснни очиб:
— Сиз немисмисиз?— деб сўради.
— Афсуски,— жавоб берди Штирлиц.
У раҳбарларнинг рухсати билан ҳазил гапларни га- 
пиравериш ҳуқуқига эга эди. Иғво қилиш учун қалтис 
ҳазиллардан гапириш 
лозим. Агар 
суҳбатдошлардан 
бири чақадиган бўлса — раҳбарлар рухсати қутқариб 
қоларди. Агар чақимчилик 
қилмаса — бу киши билаи
179
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

иелажакда иш олнб бориш нмконияги туғиларди. Бир 
вақтлар бу масала гестапода муҳокама қилинганда: ҳа- 
қоратли гапларга дарҳол зарба бериш керакми ёки ас- 
ли ииятини билиб олгунга қадар тинглаш керакми, де- 
ган савол туғилган эди. СД одамларннинг бир қнсмн 
бундай гаплар учун дарҳол адабини бериб қўйиш ке- 
рак, ^чункн қўрқитиш энг яхши тозалаш воситасидир, 
деб ҳисоблардилар. Штирлиц 
ҳам тарафдор 
бўлган 
бошқа қнсми эса иложи бор жойда одамларга иғво гап- 
лар ташлаб, уларнинг асл ниятини билиб олиш эарур, 
деб ҳисоблардилар.
— Нега афсускн деяпсиз?— қизиқди генерал.
— Чунки менга иккинчи марта қаҳва олиб келмади- 
лар. Ростакам қаҳванн улар фжнабийлар паспорти бор 
кишиларга дарҳол келтираднлар.
— Шундай денг? Менга иккинчи марта олиб келиб 
беришди-ку. Менда коньяк бор! Ичаснэми?
— Раҳмат. Менда ҳам коньяк бор.
— Аммо сиэда туэланган ёғ бўлмаса керак.
— Туэланган ёғ ҳам бор.
— Демак, таомимиз бир хил экан,— деди генерал, 
Штирлицнинг портфелдан олаётган нарсаларини куэа- 
та т у р и б У н в о н и н г и з қанақа?
— Мен дипломатман. Ташқи 
ишлар 
министрлиги 
учинчи бошқармасининг ходимиман.
— Демак, ҳамма сизларга 
лаънат ўқиётган экан- 
да,— дедн генерал ювинадиган кран ёнидаги креслога 
ўтирар экан.— Ҳаммасига сиэлар айбдор.
— Нега эндн?
— Чунки 
ташқи сиёсатни сиэлар белгилайсиэлар, 
аҳволии икки фронт даражасигача олиб борган киши- 
лар ҳам сиэлар. Проэт!
— Проэит! Макленбургликмисиэ дейман-а?
— Ҳа. Нимадан пайқадингиз?
— «Прозт» деганингиздан. 
Шимолликларнпнг ҳам- 
маси унли товушларни тежаб гапирадилар.
Генерал кулиб юбордн.
— Б у галингиэ тўғри,— деди у.— Менга қаранг, ке- 
ча сизни авиация министрлигида учратмаганмидим?
Штирлиц ҳушёр тортди: у кеча пастор Шлагни ави- 
ация министрлигига 
Геринг доирасига яқин кишилар 
билан алоқа «ўрнатиш» учун олиб 
борган эди. Агар 
бутун операцня муваффақиятли чиққудек бўлса ва ке-
160
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

йиичалик 
Шелленбергнинг 
илтимоси билан 
«фнтна* 
^ деталларини аниқлаш учун бу ишга 
гестапо аралаш- 
тирилган тақдирда, 
пастор 
авиация 
министрлигида 
ҳам, люфтваффеда ҳам, ташқи ишлар министрлигида 
ҳам из қолдирмоғи лозим эди. Авиация министрлигида 
у ўэ паспортини рўйхатдан ўтказиб, министрлнк масла- 
ҳатчиси Вальтер Шмидекропф ҳақида маълумот бериш- 
ларини, ташки ишлар министрлигида эса Стокгольмда 
Ғарб билан алоқа боғлашга бнринчн бўлнб киришган 
доктор Кляйст номига хат қолдирди.
«й ўқ ,— ўйларди 
Штирлиц, коньяк қуяр экан,— бу 
генерал мени кўрмаган бўлишн керак. Мен машинада 
ўтирганимда олдимдан 
ҳеч ким ўтмаган эди. Мюллер 
ортимдан генерални юбориши 
ҳам мумкин эмас — бу 
унинг иш усулига ўхшамайди, бунинг учун унда фанта- 
зия етишмайди».
— Йўқ, у ерга борганим йўқ,— деб жавоб қайтардя 
у.— Башарам жуда 
ғалати-да: ҳар 
ким менн яқинда 
аллақаерда кўргандек бўлаверади.
— Қиёфангиз умумий экан,— деди 
генерал,— кўп 
кпшиларга ўхшансиэ.
^
— Бу яхшпми ёки ёмонми?
— Ж осус учун 
яхши бўлса керак, дипломат учун 
эса ёмон. Сизнннг 
соҳангизда эсда қоладиган қиёфа- 
лар керак. 
---
— Ҳарбийларга-чи?
— Ҳарбийларга ҳознр кучли оёқ керак.
— М ия масаласи-чи?
— Миянинг нима 
кераги бор? Биз учун бошқалар 
ўйлаяпти, биз фақат бажаришни бнламиз, холос. Оёқ 
керак, ҳа оёқ зарур. Уз вақтида қочиб қолиш учун.
— Нотаниш одам билан бундай гаплашишдан қўрқ- 
майсизми?
— Менинг исми-шарифимни билмайсиз-ку...
— Буни аниқлаш осон, башарангиз 
жуда эсда қо- 
ладигап экан.
— Шундай денг? Менинг юзим одднй юзлардан деб 
юрардим. Бари бир, устимдан чақимчилик қилиб ёзиб 
боргунингизга қадар, иккинчи гувоҳ топилгунга қадар. 
анча вақт ўтади, унгача ҳаммамизнинг масаламиз ҳал 
бўлади. Айбланувчилар курсисига ўзимизникилар эмас,
^ бошқалар ўтқазиб қўядилар. Биринчи галда сизларии.' 
дипломатларни.
181
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Ут қўйган, 
ўлдпрган, қпрғин қнлган сизлар-ку, 
бизларпи суд қилсинларми? 
+
— Биз буйруқни бажариб келднк. Ут қўйганлар — 
СС одамлари. Биэ жанг қилдик.
— Ҳеч қаерга ўт қўймай ва ҳеч кимни қурбон қил- 
май урушиш услубини ўйлаб чиқардингларми деймаи?
— Нима ҳам қилардингиз, уруш зарурат. Албатта 
бунчалик аҳмоқона зарурат эмас. Б у уруш юэаки уруш 
бўлди. У академняда 
ўқимай туриб, тахминан 
уруш 
қилавериш мумкин деб ўйлади. У, бизга нималар ке- 
раклигини фақат ўзим 
биламан, деб ўйлади. 
У улуғ 
Германияни фақат ўзнм севаман, 
қолганлар эса уни 
боши яғир большевпк казакларга 
сотиб 
юборишдап 
бошқа нарсанн ўйламайдилар, деб ҳисоблади.
Штирлиц кулиб юборди:
— Боши яғир казаклар бўлмаган нарса-ку!
— Қиэиллардан 
ҳамма 
нарсани кутиш 
мумкин. 
Америкаликлар ҳам улардан 
баттар. Мен бир йилдан 
бери улар билан уруш қилмоқдаман. Бу тентаклар ўз- 
лари яратган 
техниканинг қурбони бўлиб кетадилар: 
улар урушни 
осмондан туриб 
бомба 
ташлаш билан 
ютиш мумкин деб ўйлайдилар. Проэт! 
ф
— Прозит...
О— Улар техника қудратини кучайтиравериб шу тех- 
ннка нчида ўэларпГғарқ бўладилар. Ш у техника улар- 
ни занг егандек еб ташлайди. Қўлимиэдан ҳамма нарсэ 
келади деб манманлик томонига 
ўтиб оладилар. 
Қн- 
зиллар ваҳший, 
қашшоқ бўлганликлари 
учун шундай 
деб ўйласалар, америкаликлар бой бўлганликлари ту- 
файли шундай деб ўйлайдилар. Ана шунинг учун уруш 
эаруратдир... 0
— Гапингизда 
мантиқ 
йўқ,— дедн 
Штнрлнц 
ўэ 
фикрини билдириб,— тезисда нималардир етишмаяпти.
— Ҳаммаси жойида. Давлат ҳам 
одамга ўхшаган 
бир нарса. Унга бир жойда қотиб қолиш ёқмайдн. Чс- 
гаралар унинг учун торлик қилиб қолади. У ҳаракат 
қилмоғп зар ур — буниси турган гап. Ҳаракат деганин- 
гиз — урушдир. Аммо сиз, лаънати 
дипломатлар яна 
янглншасиз, биттангизпи қолдирмай йўқ қилиб ташлай- 
лплар.
— Биз буйруқни бажардик. 
Биз ҳам сизларга ўх-^ 
шаган солдатлармиз... Фюрер солдатларимиз.
— Муғамбирлнк 
қилманг. 
Фюрер 
солдатларн
182
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

эмиш,— мазах қила бошлади генерал Штирлицпи.— Ге* 
^ нерал этигини ўғирлаб олган солдатларсиз...
— Генерал, сиз билан гаплашиш даҳшат-ку!..
— Елғон гапирманг. Менинг гапларимни ҳоэир бу- 
тун Германия гапирмоқда... Қолаверса, бутун Германия 
шундай деб ўйламоқда.
— Гитлерюгенддаги болалар-чи? Улар рус танкларя 
тагига ташланаётганда 
шундай деб 
ўйлаяптиларми? 
Улар «Хайль ГитлерЬ деб 
ўзларини қурбон қилмоқ- 
далар...
— Фанатизм ҳеч вақт 
узил-кесил ғалабага 
олиб 
келмайди. Фанатизм кишини ҳолдан тойдиради. Кейин 
чалик ана шу фаиатизм енгилганларнинг 
миясига ва 
хулқ-атворига сингиб 
кетади. Фанатиклар 
дастлабки 
пайтлардагина ғолиб чиқишлари мумкин. Аммо ғалаба- 
ни ҳеч вақт қўлда сақлаб қола олмайдилар, чунки ўз- 
ларини ўзлари чарчатиб қўядилар. Проэт!
— Прозит... 
Нега бўлмаса 
сиз ўз дивизиянгизни
қўзғатмайсиз...
— Корпусни...
— Унда яна ҳам яхши. 
Нега бўлмаса корпусингиз 
^ билан бирга асир тушмаяпсиз?
— Оилам нима 
бўлади, штабдаги 
фанатиклар-чи? 
Иттифоқчилар лагерига 
тушишдан кўра, хомхаёл ға- 
лабага ишониб, урушиш осонроқ деб ўйлайдиган қўр- 
қоқлар-чи?..
— Сиз буйруқ қилишингиэ мумкин...
а 
— Улишга буйруқ 
бериш мумкин... Омон 
қолиб,
душманга таслим бўлинглар деган буйруқ берилмаган 
ҳеч вақт. Бундай буйруқни ёзишга ўргатмаганлар... Ер 
юзидаги биронта армияда ўргатмаганлар.
— Борди-ю, сизга ана шундай буйруқ беришса-чи?..
— Ким беради? Асаби бузуқ телба берадими? У ўэ 
кетндан бизни 
ҳам гўрга тортяпти: чунки ёлғиз ўлиш 
даҳшатли, ёппасига ўлиш 
ҳеч гап эмас, 
ҳазил-мазах 
билан ўлиш мумкин.
— Буйруқни Кейтель берса-чи?
— Унинг боши ўрнидан думба ўсиб чиққан. У ҳар- 
бнй эмас, котиб.
— Хўп, яхши... Италиядаги бош қўмондонингиз-чи?
— Кессельрингми? У ҳеч вақт бунга 
журъат қила 
* олмайдн.
— Нега?
183
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— У Геринг штабида тарбпя 
олган. Бирор доҳин 
цўл остида ишлаган 
одам ташаббускорликни албатта _ 
йўҳотади. Устомонликни ўрганиши, яхши таҳлилчи бў- 
лиши мумкин, ам>мо масалани мустаҳил ҳал қилиш қо- 
билиятини йўқотади. У бундай қадам қўйиш олдидан, 
албатта тўнғиз 
ҳузурига бориб, 
маслаҳат сўраб ке- 
лади.
— Кимнинг олдига дедингиз?
— Тўнғиз олдига,— яна қайтарди жаҳл билан гене- 
рал.— Геринг олдига.
— Герингнинг рухсатисиэ Кессельрингни бунга кўн- 
дириш мумкин эмаслигига ишонаснзми?
— Ишонсам гапирмас эдим.
— Истиқболимнэга ншонмайсизми?
— Истиқболга ншонаман... Яқинда ҳалок бўлиш ис- 
тиқболимизга ишонаман... Ҳаммамиэ ёппасига 
ҳалок 
бўлишимиэ истиқболига .. Бунинг қўрқинчли жойи йўқ. 
Ҳамманппг бараварига ҳалок бўлиши қўрқинчли эмас.
Бу ҳалокат шунчалик даҳшатли бўладики, унинг хоти- 
раси бебахт немисларнинг кўпгина авлодларининг ди- 
лнни доғлаб юради ..
— Генерал шу гапларни айтдн-ю, йнғлаб юборди. 
Унинг юзи қотиб қолганди, биронта жойи қимирламас- 
ди, фақат кўзидан ёш оқиб турарди. Генерал йиғласа 
ҳам, тетик овоз бил«н гапини тамомлади:
— Мен болаларимга, Германнядаги ҳар қандай де- 
мократияга лаънатлар 
бўлсин, 
деб 
васият қнлдим. 
Мамлакатда ҳар қандай демократия фақат битта нар- 
сага: майда дўкондорлар 
диктатурасига олиб келиши 
мумкин. Эркинлик қанча кўп бўлса, биз шунчалик СС, 
махфий полиция, концлагерлар ва ёппасига ваҳима бў- 
лишини истаб қоламиз. Шуларга эришгач, ўзимизни хо- 
тиржам сезамиз. Ватан тақдири ҳақида ўз нуқтаи на- 
эарингни ёқлашингнинг 
ҳеч ҳожати йўқ, 
сендан ҳеч 
қандай 
масъулият талаб 
қилинмайди — сен учун бу- 
ларни бажариб келаётган киши шарафига қўлингни тик 
кўтариб: «Хайль Гитлер!»— деб қичқирсанг бас, ҳамма 
нарса жой-жойига тушади-қўядн, ҳеч ташвиш тортмай- 
сан...
Исми бесўнақай швециялик профессор ўз купесида 
тун бўйи нималарнидир ёэиб чиқди. 
•
Штирлпц чегарадаги станцияда вагондан тушди. Ге-
184
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

нерал унпнг олдидан ўтар экан, ерга қараб қўлинн кў- 
^ тариб:
— Хайль Гитлер1— деб бацирди.
— Хайль Гитлер,— деб жавоб 
берди Штнрлиц.— 
Душманларнинг адабинн беришингиэни истаб қоламан.
Генерал Штирлиига шубҳаланиб қаради: кеча унинг 
купеснга кириши олдидан анчагина кайфн бор эди чоғи.
— Раҳмат,— яна баланд овоз билан деди у,— афтн- 
дан поезд проводннги эшитсин деб атайнн қаттиқ га- 
пирди.— Душманни мажақлаб ташлаймнз.
— Асло шубҳа қилмайман,— деди Штирлнц ва аста- 
аста қадам ташлаб перрондан юра бошладн.
Иккала вагонда фақат чет элга, осойишта ва тинч- 
гина бетараф, озод Швейцарияга кетаётган швед про- 
фессори қолган эди, холос. 
Афтидан, Штирлиини ҳеч 
ким кутиб олмади шекилли, шунинг учун ҳам у чегара 
ва божхона текширувлари тугагунга қадар лерроини 
айланиб юраверди. Кейин поезд аста қўзғалди, Штнр- 
лиц кўзлари билан дераза ойнасига ёпишиб олган швед 
профессорини уэоқ кузатиб қолди...
0 Ана шу швециялик курашда ҳамкори бўлган немлс 
л антифашисти, қаҳрамон Гуго Плейшнернинг акаси про- 
фессор Плейшнер эди. 
қилинган ишлар, Шелленберг- 
нинг топшириғи, Борман билан алоқа боғланганлиги, 
Кэтнинг қўлга тушганлиги ҳақида Москвага хабар ет- 
казиш учун 
Бернга кетаётган 
эди. Ана шу хабарда 
Штирлиц алоқачи юборишни илтимое қилиб, қаерда ва 
қачон алоқачини кутиши мумкинлигнни сўраган эдн.
Поеэд жўнаб кетгач, Штирлиц енгил нафас олнб, 
чегара хизмати маҳаллий бўлимига машина олгани жў- 
нади. У машннада олисда жойлашган тоғ эаставасига 
боришни мўлжаллаган эдн; у ердан яқинда «яширин» 
равишда Швейиарияга пастор Ш лаг ўтиши лозим эди.
<гСС рейхсфюрери Генрих Гиммлерга.