Atamalar izohi: Industrial sivilizatsiya

I BO‘LIM. 1918-1939-YILLARDA YEVROPA, AMERIKA, OSIYO VA AFRIKA DAVLATLARI
1-MAVZU. 1918 – 1939-YILLARDA XALQARO MUNOSABATLAR
Reja:
1. Parij tinchlik konferensiyasi.
2. Millatlar Ligasining tashkil qilinishi. Mandat tizimi.
3. Vashington konferensiyasi.
4. Versal-Vashington tizimining inqirozi va barbod bo‘lishi.
Birinchi jahon urushi xalqaro munosabatlarga va dunyoning siyosiy xaritasiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Germaniya, Avstriya-Vengriya va Usmoniylar imperiyalari tarqalib ketdi, Yevropada yangi davlatlar vujudga keldi, Rossiyada monarxiya ag‘darildi. Urush tugashi bilan g‘olib davlatlar xalqaro munosabatlarda yangi tartib o‘rnatish, urushdan keyingi dunyoning qiyofasini belgilash uchun Parijga yig‘ildilar.
1. Parij tinchlik konferensiyasi. Parij yaqinidagi Versal saroyida 1919-yil 18-yanvardan 1920-yil 21-yanvargacha 27 davlat vakill ari ishtirokida tinchlik konferensiyasi bo‘lib o‘tdi. Konferen siyada hal qiluvchi rolni «Katta uchlik» – Buyuk Britaniya va Fransiya bosh vazirlari Devid Lloyd Jorj, Jorj Klemanso va AQSH prezidenti Vudro Vilson o‘ynadi. Konferensiya jarayo nidagi uzoq tortishuvdan so‘ng Germaniya bilan sulh shartlari kelishildi. 1919-yil 28-iyunda Germaniya Versal tinchlik shartnomasini imzoladi. Shartnom aga ko‘ra, Germaniya Birinchi jahon urushining bosh lanishi uchun yagona javobgar deb e’lon qilindi. U g‘olib davl atlar foydasiga juda katta – 132 mlrd. marka reparatsiya (tovon) to‘lashi lozim edi. Keyin Germaniyaning ittifoqchilari bo‘lgan boshqa mag‘lub davlatlar – Avstriya, Bolgariya, Vengriya va Turkiya bilan ham shunday shartnomalar im zolandi.
2. Millatlar Ligasining tashkil qilinishi. Mandat tizimi. AQSH prezidenti Vudro Vilson tashabbusi bilan Parij tinchlik konferen siyasida xalqaro tashkilot – Millatlar Ligasi tashkil qilindi. Jah onda tinchlik uchun kurash, xalqlar o‘rtasida hamkorlik va xavf sizlik masa la lari Mill atlar Ligasining asosiy vazifalari qilib belgilandi. Dastlab mag‘lub davlatlar va Sovet Rossiyasi unga qabul qilinmadi.
Germaniya mustamlakalarini va Turkiyaning Yaqin Sharqdagi yerlarini g‘olib davlatlar tomonidan bo‘lib olish uchun Millatlar Ligasi Nizomiga mandat, ya’ ni ma’lum bir hududni boshqarish uchun vakolat tushunchasi kiritildi. Millatlar Lig asi nomidan 1919-yil mayda Buyuk Britaniya va Fransiya Osiyo va Afrikadagi katta hudud lar ni bosh qarishga mandat oldi. Shu tariq a «abadiy tinchlik» vo sitasi deb e’lon qilingan Millatlar Ligasi g‘olib davlatlarn ing dunyoni o‘zaro bo‘lib olishig a qonuniy tus berdi, ittifoqchilarning urushdagi g‘alabasini mustahkamladi.