Андижон машинасозлик институти электротехника, электромеханика ва

 
 
Назорат
саволлари: 

---

 
 
 
 
10.1. 
Электр 
станцияларининг 
схемалари 
турлари. 
Иссиқлик 
электр 
станцияларнинг, гидроэлектр станцияларнинг электр схемалари.
Электр станция (подстанция)лар электрик уланишларининг бош схемаси – бир–
бири билан ўзаро уланган натурал кўринишдаги асосий электр жиҳозлари (генератор, 
трансформатор, линиялар), йиғма шиналар, коммутацион ва бошқа бирламчи жиҳозуралар 
билан улар орасида натурал кўринишда бажарилган барча уланишлар мажмуидир. 
Бош схемани танлаш электр станция (подстанция) электр қисмини лойиҳалашда 
асосий мезон ҳисобланади, чунки у элементларнинг тўлиқ таркибини ва улар орасидаги 
боғланишни аниқлайди. Танланган бош схема электрик уланишларнинг принципиал 
схемаси, ўз эҳтиѐжи схемаси, иккиламчи уланишларнинг схемаси, монтаж ва бошқа 
схемаларни тузишда бошланғич маълумот ҳисобланади. 
Бош схемалар чизмада бир чизиқли қилиб тасвирланиб, бунда тизилманинг ҳамма 
элементлари узилган ҳолатда бўлади. Айрим ҳолларда схеманинг айрим элементларини иш 
ҳолатида кўрсатишга йўл қўйилади. 
Маъруза-10. (2соат). 
• ЭЛЕКТР СТАНЦИЯ ВА 
ПОДСТАНЦИЯЛАРИНИНГ БОШ 
СХЕМАЛАРИ. 
•
10.1. Иссиқлик электр станцияларнинг, 
гидроэлектр станцияларнинг ва 
подстанцияларнинг электр схемалари.
РЕЖА: 
•
Электр станцияларининг схемалари турлари, 
структуравий, бир чизиқли, оператив 
схемалар, асосий вазифаси, иссиқлик электр 
станцияларнинг, гидроэлектр станцияларнинг 
электр схемалари, электр станцияларининг 
бош схемаларига қўйиладиган талаблар.
Таянч сўз 
ва 
иборалар 

---

Схеманинг ҳамма элементлари билан улар орасидаги боғланишлар конструкторлик 
ҳужжатларининг ягона тизими (ЕСКД) стандартларига мувофиқ кўрсатилади. Схема асосий 
элементларининг шартли график белгилари 10.1–жадвалда кўрсатилган. 
Эксплуатация шароитларида схемани тўлиқ тасвирлаш билан бир қаторда 
соддалаштирилган оператив схемалар қўлланилиб, уларда фақат асосий жиҳозлар 
кўрсатилади. Смена навбатчиси оператив схемани тўлдиради ва унга ўчиргичлар ҳамда 
ажраткичларнинг ҳолатида навбатчилик даврида юз берган зарур ўзгаришларни киритади. 
Электр тизилмаларни лойиҳалашда бош схемани тузишдан олдин электр энергия 
(қувват) ни беришнинг структура схемаси тузилиб, унда электр тизилманинг асосий 
функционал қисми (тақсимлагич қурилма, трансформаторлар, генераторлар) ва улар 
орасидаги боғланиш кўрсатилади. Структура схемалар кейинчалик принципиал 
схемаларни янада тўлароқ ва батафсилроқ ишлаб чиқиш, шунингдек электр тизилманинг 
иши билан умумий танишиб чиқиш учун хизмат қилади.
Бу схемаларнинг чизмаларида 
функционал қисмлар тўғри бурчаклар 
ѐки 
шартли 
график 
тасвирлар 
кўринишида 
(10.1–расм,а) 
тасвирланади. 
Схемада 
жиҳозлар 
(ўчиргич, 
ажратгич, 
ток 
трансформатори ва ҳоказолар) дан 
ҳеч қайсиси кўрсатилмайди.10.1–
расм, б да шу подстанциянинг бош 
схемаси айрим жиҳозларсиз –ток, 
кучланиш 
трансформаторларисиз, 
разрядникларсиз кўрсатилган. 
Бундай 
схема 
электрик 
уланишларнинг соддалаштирилган 
принципиал схемаси бўлади. Тўлиқ 
принципиал схемада (10.1–расм, в) 
бирламчи 
занжирнинг 
ҳамма 
жиҳозлари, ажратгич ва узгичларнинг 
ерга уловчи пичоқлари, шунингдек, 
қўлланиладиган 
жиҳозларнинг 
типлари 
кўрсатилади. 
Оператив 
схемада 
(10.1–расм, 
г) 
шартли 
равишда ажраткич ва ерга уловчи 
пичоқлар кўрсатилган. Ҳар бир 
сменада 
навбатчилик 
қиладиган 
ходим томонидан шу жиҳозларнинг 
ҳақиқий ҳолати (уланган, узилган)
схемада кўрсатилади. 

Электр билан таъминлаш ишончлилиги даражасига қараб истеъмолчилар 
(категорияси)тоифаси. Электр билан таъминлаш ишончлилиги нуқтаи назаридан ҳамма 
истеъмолчилар тоифага бўлинади. 
Биринчи тоифа электр истеъмолчилари бу шундай электр истеъмолчиларики, 
уларнинг электр билан таъминланилиши узилса, кишилар ҳаѐти хавф остида қолиши, 
қиммат баҳо асосий асбоб–ускуналар ишдан чиқиши, маҳсулот кўплаб брак бўлиши, 
мураккаб технологик жараѐн бузилиши, халқ хўжалигига катта зарар етиши, коммунал 
хўжалигининг катта аҳамиятли элементларнинг бузилишига олиб келиши мумкин 
10.1–расм. Схемалар турлари (110/10 кВ 
ли подстанция мисолида): 
а–структуравий; б–бош соддалаштирилган; в–
тўлиқ принципиал; г–оператив. 

---

Биринчи тоифа истеъмолчилари бир–бирига боғлиқ бўлмаган иккита манбадан 
таъминланиши керак бўлиб, танаффус фақат автоматик уланишга сарфланадиган вақтга 
рухсат этилади. 
Иккинчи тоифа электр истеъмочилари шундай электр истеъмолчиларини, уларни 
электр билан таъминлаш узилса, маҳсулотларни оммавий бера олмаслик, ишчилар, 
механизмлар ва саноат транспортининг оммавий туриб қолишига, шаҳар ва қишлоқ 
аҳолиси анчагина қисмининг нормал фаолияти бузилишига олиб келади. Бу электр 
истеъмолчиларини иккита мустақил манбадан таъминлаш тавсия этилади. 
Иккинчи тоифадаги электр истеъмолчиларини электр билан таъминлашдаги 
узилиш вақти навбатчи ходим ѐки келадиган оператив бригада заҳирадаги манбани улаши 
учун кетадиган вақтча бўлишига рухсат этилади. 
Учинчи тоифа электр истеъмолчиларига биринчи ва иккинчи тоифаларнинг 
таърифларига тўғри келмайдиган ҳамма қолган электр истеъмолчилари киради. Бу электр 
истеъмолчилари битта ток манбаидан таъминланиб, бунда электр билан таъминлаш 
тизимининг элементини алмаштириш ѐки таъмир қилиш учун керакли танаффус–бир 
суткадан ошмаслик шарти билан бажарилиши керак.