Amaliy mashgulot №30 Mavzu: Respirator viruslar: Ortomiksoviruslar-gripp virusi va adenoviruslarning laboratoriya diagnostikasi. Paramiksoviruslar-paragripp, paratit, kizamik viruslarining laboratoriya diagnostikasi

Paramiksoviruslar oilasi (lotincha para-o‘xshash, yaqin) odamlarga nisbatan patogen bo‘lgan 3 turkumni: Raramyxovirus, Morbillivirus, Pneumovirus o‘z ichiga oladi. Birinchi turkumga odamlarda paragrippni qo‘zg‘atuvchi virusni (OPGV) 1–4 tiplari, epidemik parotit (tepki), ikkinchi turkumga qizamiq, it va sigirlar o‘lat virusi, uchinchi turkumga respirator-sintitsial viruslar kiradi.⁹

Morfologiyasi. Paramiksoviruslar murakkab tuzilgan bo‘lib, sferik shaklga ega, o‘lchami 150–200 nm. Bu virus RNK tutuvchi viruslar ichida eng yirigi hisoblanadi. Virus genomi bir ipli manfiy RNK dan iborat. Nukleokapsid tashqi tomondan lipid-uglevod-protein qobig‘i bilan o‘ralgan bo‘lib, unda tikansimon o‘simtalar joylashgan, nukleokapsid spiral simmetriya tuzilishiga ega. Nukleokapsid tarkibida bir necha virusga xos fermentlar bor, jumladan RNK-polimeraza (transkriptaza). Nukleokapsid tashqi qobiqning ichki tomonidan qoplab turuvchi matriks oqsil bilan o‘ralgan. Tashqi qobiq hujayralardan hosil bo‘lgan 2 ta lipid qatlami va 3 ta virusga xos oqsildan tashkil topgan. SHulardan 2 ta oqsil o‘simtalar tarkibiga kiruvchi glikoprotein NH bo‘lib, gemagglyutinatsiya qilish xususiyatiga va neyraminadaza faolligiga ega. Uchinchi F oqsil virusning hujayraga kirishini ta’minlaydi.¹⁰

Antigenlari. Viruslarda 2 ta turga xos antigen bor. Birinchisi tashqi V-antigeni (o‘simtalarning glikoproteinlari); ikkinchi – ichki S-antigen (nukleoprotein). SHu oilaga kiruvchi viruslarda umumiy antigen yo‘q. Ko‘pgina paramiksoviruslarning V-antigenlari ikkita mustaqil antigen komponentlariga ega, ulardan biri gemagglyutinin (N-antigen), ikkinchisi neyrominidaza (N-antigen).

Ko‘paytirish. Virus hujayraga retseptor yordamida endotsitoz yo‘li bilan kiradi. Virus reproduksiyasi hujayra sitoplazmasida kechadi.Asosiy xususiyati hujayrada ko‘payganda ko‘p yadroli simplast hujayralarini xosil qiladi. Virus hujayradan kurtaklanish yo‘li bilan chiqadi. Zararlangan hujayralar sitoplazmasida atsidofil kiritmalar hosil bo‘ladi.