Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
293 
ЎЗБЕК-ИНГЛИЗ ПАРАЛЛЕЛ КОРПУСИДА ХАЛҚ МАҚОЛЛАРИНИНГ 
ИФОДАЛАНИШИ 
 
DESCRIPTION OF UZBEK-ENGLISH PARALLEL CORPORA IN PEOPLE PROVERBS 
 Рустамжон Каримов
*
104
 
Аннотация: 
Мақолада ўзбек ва инглиз тилларида халқ мақолларининг ифодаланиши, унинг 
параллел корпус орқали акс этиши таҳлили акс этган. Мақолларнинг ўзбек ва инглиз тилларида 
таржимада параллел корпуслар орқали ифодаланиш тартиби ўрганилган ва таҳлил этилган. 
Мақоллар турли тил бирликлари ва турли услубларда таржимада акс этиши кўрсатиб берилган. 
Таянч сўзлар: 
урф-одат, фолклор, адабиёт, параллел корпус, нутқ, мақол. 
Annotation: 
In article was discussed the translation problem of national proverbs in parallel 
corpuses, its importance in spirituality of youth. Here was written about the usage of parallel corpora in 
translation of Uzbek and English proverbs. In article was shown the description of proverbs with using 
different linguistic aspects and styles. 
Keywords: 
tradition, folklore, literature, parallel corpuses, speech, proverb 
Таржима – таржимондан катта масъулият, серқирра ижод, кучли билим, кўп изланишни 
талаб қилгувчи фаолият; бевосита матн, мақол-матал, шеър, ҳикоя ва романдаги тил бирликларини 
ўгириш билан боғлиқ жараён. Таржимон қайси тилни таржима қилса, ўша халқнинг тили, дини, 
эътиқоди, тарихи, миллий маданияти, урф-одатлари, дунёқараши, тафаккури, турмуш тарзи ҳақида 
тасаввурга эга, шунингдек, она тилининг зукко билимдони бўлиши зарур.
Маълумки, бирор-бир халқнинг тарихи унинг урф-одати, турмуш тарзи, феъл-атвори, 
руҳияти, эстетик туйғулари, ижобий фазилатларини акс эттиради. Мақол/маталлар инглиз ва ўзбек 
фольклорида кенг ўрин олганлиги сабабли асрлар давомида жонли сўзлашув, ўзаро нутқий 
муносабатлар, тарихий, илмий, сиёсий, публицистик ҳамда бадиий адабиётда доимо қўлланилиб 
келган [Одинаев Б., Холдорова М., 2019: 201-202]. Табиийки, ушбу бирликлар тил корпусида ҳам 
ўз ифодасини топади.
Ўзбек-инглиз параллел корпусида аслият ва таржимадаги мақолларни теглаш, 
фойдаланувчига қидирув натижасини параллел ҳолатда кўрсатиш корпуснинг қимматини, 
аҳамиятлилик даражасини яна ҳам оширади. Аслият ва таржима тилдаги ушбу бирликларнинг 
қиёсий-типологик кузатув, таҳлил ҳамда тадқиқ имконияти пайдо бўлади. ПКда мақолларни акс 
эттириш аҳамиятли эканлигини таъкидлаган ҳолда, таржимада мақол эквивентларини бериш 
масаласига эътибор қаратамиз. 
Б.Одинаев, М.Холдорова ўзбек ҳамда инглиз тилидаги айни бир мақолнинг эквиватенти ёки 
таржимаси ҳақида бир неча мисолга мурожаат этишади. Ўзбек тилидаги 
(сутдан) оғзи куйган 
қатиқни ҳам пуфлаб ичади
деган мақол эҳтиётсизлик оқибатида бир иш қилиб қўйиб, панд еб 
қолган, зиён-заҳмат кўрган, кейин эса ҳар бир ишни ниҳоятда эҳтиёткорлик қиладиган инсонларга 
нисбатан ишлатилади. Ушбу мақолнинг инглиз тилидаги эквиваленти 
A burnt child dreads the fire
деган иборага тўғри келади. Кўриниб турибдики, икки тил ўртасидаги семантик фарқ ҳамма 
ҳолатларини бирдай қамраб ололмайди.
Б.Одинаев, М.Холдорова инглиз ва ўзбек тили ўртасидаги асосий фразеологик 
мувофиқликни қуйидагича фарқлашади [Одинаев Б., Холдорова М., 2019: 201-202]:
1.Тўлик мувофиқлик. 
2.Қисман мувофиқлик. 
3.Умуман мос келмаслик. 
Баъзи таржимонлар фаолиятида мазмун биринчи ўринга қўйилиб, шаклга эътиборсизлик 
билан қаралади, муаллиф услуби ҳамда персонаж нутқи тасвири тўлақонли чиқмайди. Таржимада 
ҳамма вақт таржимон бадиий асарнинг шакл ва мазмунига эътибор бермайди; асосан, асарнинг 
*
104
БухДУ катта ўқитувчиси