Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

A. P. Modestov fikricha, makkajuxori, bug‘doy, suli kabi o‘simlik ildizlari 200-250 sm, kungaboqar va lavlagi 270-280, beda 10-15 m, yantoqda undan ham chuqurda joylashadi. Bir tup kuzgi bug‘doy ildizi uzunligi 600 km, yon va ildiz tukchalari bilan birgalikda 10000 km uzunlikni 200 m² yuzani tashkil qiladi.

Ildizning chuqurlikda joylashish xususiyatini o‘simlikka agrotexnik ishlov berishda nazarda tutish lozim.

2. Ildiz sistemasini klassifikatsiya qilishda uning kelib chiqishi, shoxlanishi va morfologik tuzilishi nazarda tutiladi.

Kelib chiqishiga ko‘ra ildizlar 3 guruhga bo‘linadi. 1. Asosiy ildiz. 2. Yon ildiz. 3.Qo‘shimcha ildizlar.

Asosiy ildiz urug‘ning murtak qismidagi murtak ildizchasining rivojlanishidan hosil bo‘ladi. Asosiy ildizdan hosil bo‘ladigan ildizlarni birinchi tartibli yon ildizlar, birinchi tartiblidan hosil bo‘lganlarni ikkinchi tartibli, uchinchi tartibli va hokazo. qushimcha ildizlar yer osti o‘zgargan novdalar, piyozboshlar, tuganaklar va ildizpoyalardan hosil bo‘ladi.

Asosiy, qushimcha va yon ildizlar o‘simlikning ildiz sistemasini hosil qiladi. Tuzilishiga ko‘ra o‘q va popuk ildizlar hosil bo‘ladi. O‘q ildiz ikki pallali o‘simliklar uchun xos bo‘lib unda asosiy ilidz yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Popuk ildizda asosiy ildiz yaxshi rivojlanmaydi, uning o‘rniga yon ildizlar taraqqiy etgan bo‘ladi. Bunday ildizlar bir pallali o‘simliklar uchun xosdir.

3. Ildiz metomorfoziga ildiz mevalar kiradi (sabzi, lavlagi, turp, sholg‘om). Ildizmevalar 3 qismdan tuzilgan bo‘ladi. Bosh, bo‘yin va haqiqiy ildiz qismidan.

Ildizmevaning bosh qismida barg va bargli kurtaklar joylashgan bo‘ladi. Morfologik nuqtai nazardan bu qism qisqargan poya bo‘lib unda cheksiz barglar mutevka shaklida joylashadi. Ildizmevaning bo‘yin qismi poyadan kelib chiqqan, silliq barg va ildiz hosil qilmaydi.

Ildizmevaning haqiqiy ildiz qismi boshqa qismlaridan ko‘p miqdorda yon ildizlar hosil qilishi bilan farqlanadi.

Ikki yillik yovvoyi o‘simliklar ildizmevalari tuproqda kishlab ikkinchi yili gul. meva va urug‘ hosil qiladi. Ildizmevalar anotomik tuzilishiga ko‘ra bir kambiyli va ko‘pkambiyli bo‘ladi.

Bir kambiyli ildizmevalarning ayrimlarida zapas oziq moddalar ikkilamchi po‘stlarida to‘planadi (sabzida), ayrimlarida; masalan: turipda oziq moddalar ksilemada to‘planadi.

Ko‘p kambiyli ildizmevalar kandlavlagida hosil bo‘ladi. Bunday tuzilishda ildizmevaning markazida ksilema joylashib uni tashqi qismidan kambiy o‘rab turadi. Kambiyni tashqi tomonidan floema o‘rab turadi. Kandlovlagida uchlamchi tuzilishi xarakterli bo‘lib, zapas oziq moddalar halqalarida to‘planib boradi. Halqalar soni 8....10 tagacha bo‘lishi mumkin. Bunday tuzilish tabiatda kam uchraydi. Uni sho‘radoshlar oilasi vakillarida ham uchratish mumkin. Ildiztuganaklar yon va qo‘shimcha ildizlarda zapas oziq moddalarni to‘planishidan hosil bo‘ladi. Tashqi ko‘rinishiga ko‘ra ildiz tuganaklari kartoshka tuganaklarini eslatadi, lekin ularda kurtakni yo‘g‘onlashgan qismi yo‘qligi bilan farq qiladi. Kurtaklar faqat ildiz bo‘yin qismida joylashadi. Ildiz tuganaklari faqat, kartoshka gul kabi o‘simliklarda uchraydi.

Nafas oluvchi ildizlar tropik botqoqliklarda o‘suvchi o‘simliklarda hosil bo‘ladi.

Havo ildizlari tropik o‘rmonlarda o‘suvchi o‘simliklarda hosil bo‘ladi. Bunday ildizlar qushimcha hosil bo‘lib atmosferadan havo parlarini qabul qilib ba’zan tuproqqa borib taqaladi va o‘simlikka suyanchiq vazifasini bajaradi.

Bunday ildizlar epifit o‘simliklarda kam hosil bo‘ladi. Epifit o‘simlik deb boshqa o‘simlik tanasidan substrat tarikasida foydalanadigan, parazitlik qilmay hayot kechiradigan o‘simliklar tushuniladi. Masalan: uzum- tok, qo‘ypechak. Ilashuvchi ildizlar havo ildizlarining o‘zgarishi natijasida hosil bo‘ladi. Bunday ildizlar tropik o‘rmonlarida o‘suvchi o‘simliklarda hosil bo‘lib, ko‘pchilik lianalar ular vositasida tik o‘suvchi daraxtlarga yopishib ularni vertikal tutib turadi.

2.