Aholining turmush darajasi va daromadlari oshishida raqamli iqtisodiyotning o’rni

me’yoriy

  (tovar  va  xizmat  iste’moli  va  ularning  haqiqiy  bahosi 

normativlari  asosida); 

statistik

  (aholining  ayrim  qatlamlari  ega  bo’lgan  real 

daromadlar  darajasida); 

murakkab

  (ovqatlanish  me’yorlari  va  amaliy  xarajatlar 

asosida); 

subyektiv 

(ekspertlar  so’rovi  va  jamoatchilik  fikri  asosida); 

resurs

 

(aholining  ma’lum  iste’mol  minimumini  ta’minlash  uchun  davlatning  obyektiv 

imkoniyatlari  asosida).  7.2-rasmda  iste’mol  byudjetining  eng  muhim  iqtisodiy 

ko’rsatkichlar bilan o’zaro aloqadorligi aks ettirilgan. 

Iste’mol  byudjeti  yuzlab  tovarlarni  (xizmatlarni)  o’z  ichiga  oladi,  ammo 

hisob-kitoblarda,  odatda,  eng  muhimlari  (ovqatlanish,  kiyim-kechak,  poyabzal, 

sanitariya  va  gigena  vositalari,  dori-darmon,  mebel,  idish-tovoq,  madaniy  mollar, 

uy-joy va maishiy xizmat, transport, aloqa xizmati va h.k.) e’tiborga olinadi va ular 

minimum moddiy ta’minlanganlik byudjetiga kiritiladi. 

Har bir davr bo’yicha aholi va ishchi kuchini takror ishlab chiqarish uchun 

zarur bo’lgan  moddiy  ta’minlanganlik  minimumi  mavjud.  Bu minimum  obyektiv 

miqdor  bo’lib,  ijtimoiy  kuchlarning  rivojlanish  darajasiga  bog’liq.  Moddiy 

ta’minlanganlik  minimumi  me’yoriy  iste’mol  byudjeti  yordamida  aniqlanadi. 

---

Iste’mol  byudjeti  hisob-kitob  tavsifiga  ega  va  ma’lum  normativlarga  asoslanadi. 

Me’yoriy byudjet moddalarining asosiy qismi to’g’ridan-to’g’ri hisoblanadi, ya’ni 

oziq-ovqat  va  nooziq-ovqat  mahsulotlari  iste’moli  me’yori,  xizmat  ko’rsatish 

normativi, ularni xarid qilish baholari inobatga olinadi. 

Moddiy  ta’minlanganlik  minimumi  byudjeti  joriy  vaqt  uchun  va  istiqbolga 

mo’ljallab tuzilishi mumkin. U natural va pul shaklida ifodalanadi. Mehnatkashlar 

va  ularning  oilalari  minimal  ehtiyojlari  moddiy  va  madaniy  ne’matlar  iste’moli 

darajasi  va  tarkibi  qanday  bo’lishi  bu  minimumni  ta’minlaydigan  daromadlar 

miqdorini aniqlash imkonini beradi. Masalan, ishchi kuchini (aholi) normal takror 

ishlab chiqarish uchun ishchining (xizmatchi, dehqon) oilasidagi balog’atga yetgan 

kishilarning  energiya  sarfini  qoplash  va  qoniqarli  hayot  faoliyatini  ta’minlash 

uchun zarur bo’lgan fiziologik me’yor darajasida ovqatlanishi hamda kiyim-bosh, 

poyabzal,  ichki  kiyimlar,  gigiyena  vositalari  bilan  ta’minlanishi,  kommunal 

xizmat,  transport  va  aloqa  xizmati  uchun  haq  to’lash,  shuningdek,  madaniy 

ehtiyojlarni qondirish uchun minimal daromadga ega bo’lishi zarur