Қадимги юнон-рим тарихи

3-§. Qadimgi Xitoy adabiyoti 
Konfutsiy aforizmlari 
Konfutsiy  (Kunszi-xitoycha)  (er.  avv.  551-479-yillar  atrofida  yashagan)  diniy  axloqiy  talimot 
konfutsiylikni  asoschisi.  Konfutsiylik  er.  avv.  II  asrdan  1913-yilgacha  Xitoyning  rasmiy  mafkurasi 
bo`ldi.  Xan  imperiyasi  davrida  Konfutsiylik  diniy-falsafiy  tizimga  aylandi.  Konfutsiy  ta’limotiga 
ko`ra  ijtimoiy  tuzilma  dunyoni  qutilishiga  o`xshash  abadiy  va  o`zgarmasdir.  Osmonning  irodasi 
bilan  har  bir  kishi  bu  dunyoda  qat’iy  belgilangan  o`rinni  egallaydi.  “hokim-hokim”,  “ota-ota”, 
“o`g`il-o`g`il”  bo`lishi  kerak.  Osmonning  irodasi  bilan  odamlar  “boshqaruvchilar”-“oliy 
janoblar”ga  va  “boshqariluvchi-past  odamlar”ga  bo`linadi.  Boshqaruvchilar-tug`ilishidan 
zodagonlar,  boshqariluvchilar-jismoniy  mehnat  bilan  shug`ullanishi,  zodagonlarni  “boqish  va  va 
ularga xizmat qilish” yuqoridan belgilab qo`yilgan. Konfutsiy boshqaruvni qadimgi usullari va urf-
odatlarini    qayta  tiklashga  chaqirdi  va  yozma  huquqni  kiritilishiga  qarshi  chiqdi.  Konfutsiy 
ta’limotida  hamda  umuminson  axloqi  tamoyillari  bayon  qilingan.  U  insonparvarlikni,  odamlarni 
jamiyatda  va  oilada  o`zaro  munosabatlarini    oliy  qonun    sifatida  targ`ib  qildi  va  inson  ezgu 
tug`iladi, lekin hayot qiyinchiliklari uni yomon qiladi deb ishonar edi. 
Konfutsiyni  o`zini  asarlari  bizgacha  yetib  kelmagan,  faqat  uning  o`quvchilari  Qadimgi  Xitoy 
hokimlari va amaldorlari (rivoyatlarga ko`ra ular uch mingta bo`lgan) bilan suhbatlarini qisqacha 
konspektlari saqlanib qolgan. 
Konfutsiy  o`z  ta’limotini  og`zaki  suhbat  tarzida  bayon  qildi.  Aforizmlar  Konfutsiy  uchun  uni 
g`oyalarini ifodalash vositasi edi. Konfutsiyning aforizmlari o`quvchilari tomonidan yozib olingan. 
Uning ta’limotini asoslari “Lun Yuy” (“Suhbatlar va fikrlashlar”) traktatida bayon qilingan. Kitob 
Konfutsiyning    o`quvchilari  va  izdoshlari  tomonidan  uning  o`limidan  keyin    tuzilgan.  Ko`p  asrlar 
davomida “Lun Yuy” traktati Xitoy maktablarida  boshlang`ich ta’limning  asosini tashkil qildi va 
o`quvchilardan uni yoddan bilish talab qilindi. 
 
Odamlar seni bilmaganidan xafa bo`lma  
O`zing odamlarni bilmaganingdan xafa bo`l. 
 
Tafakkursiz  o`qish behuda, 
O`qishsiz fikr xavfli. 
 
Nimani bilsang, shuni bilasan  
 
Bilmaslikni bilmaslik deb bil. 
bu - bilim   demakdir. 
 
Xalqni bo`ysunishga majbur qilish mumkin, 
lekin uni bilimga majbur qilib bo`lmaydi. 
 
Qachon sen o`zingni to`g`ri tutsang, 
seni orqangdan buyruqsiz ham boradilar. 
 
Qachonki sen o`zingni noto`g`ri tutsang, 
buyruq bersang ham senga quloq tutmaydilar. 
 
O`rgatilmagan odamlarni jangga olib borish,  
ulardan voz kechish demakdir. 
 
O`zingga nimani tilamasang 
boshqaga ham buni ravo ko`rma. 
 
Odam yo`lni buyuk qilishi mumkin, 

---

 
 142 
 
 
lekin yo`l odamni buyuk qilmaydi. 
Xato-faqat tuzatilmaydigani 
 
Tabiat birini boshqasi bilan yaqinlashtiradi, 
Odat esa ularning barchasini bo`lib tashlaydi. 
 
Jahl chiqishidan  
o`z jismini unitish, 
va o`z ota-onangni  
xato emasmi? 
 
So`zga yengil bo`lma, 
 
Ruxsat etilmaganni gapirma. 
 
Seni tilingni hech kim ushlamaydi, 
 
So`z  o`lishi mumkin emas. 
 
Javobsiz so`z  yo`q. 
 
Tashakkursiz yaxshilik yo`q. 
 
Bu daryoga o`xshab ketadiganlar, 
 
Kunduzi ham, kechasi ham to`xtamaydilar. 
 
 
 
(Konfutsiy  daryo  oqimi  ustida  to`xtab  shunday  dedi.  Bu  yerda  oqadigan  suvni  “ketadigani” 
bilan qiyoslash,  vaqtni to`xstocsiz oqim kabi belgilashdir). 
 
Хрестоматия по истории  древнего мира. М., 1991. 117 стр