Adaptatsiyalanishining biologik mexanizmlari II bob

Stressing  nerv  boshqarilishi.

Selye  hayvonlarning  stressga  reaksiyasini 

umumiy adaptatsion sindrom deb nomladi, uni uchta bosqichga ajratdi:  

1) xafvsirash reaksiyasi, 

 2) qarshilik ko’rsatish reaksiyasi, 

3) sillasi qurish reaksiyasi. 

---

Xafvsirash  reaksiyasida  simpatik  asab  sistemasi  qo’zg’aladi.  Gipotalamus 

gipofizga  kimyoviy  signal  -  kortikoliberinni  yuboradi,  u  esa  adrenokortikotrop 

(AKTG)  gormoni  ishlab  chiqarishni  kuchaytiradi.  O’z  mavbatida  AKTG  qon 

orqali  buyrak  usti  beziga  borib  kortikosteroid  gormoni  ishlab  chiqarishni 

taminlaydi.  Kortikosteroid  gormoni  arganizimni  shikastlovchi  omiltasiriga 

tayyorlaydi. Olimlar stress reaksiyasini qondagi nor adrenalin, kortikosteroid  yoki 

AKTG miqdorinig oshishi bilan o’lchaydilar. 

Qarshilik  ko’satish  reaksiyasida  organizm  stress  holatini  yengish  uchun 

o’zining  bor  resurslarini  safarbar  qiladi.  Ko’pgina  kasalliglar  yoki 

shikastlanishlarda  jarohatlangan  joyga  antitelalar  yig’iladi.  Psixo-fiziologik 

stresslarda simpatik asab sistemasi qo’zg’alib organizmni kurashga yoki qochishga 

tayyorlaydi.  Har  bir  odam  bu  ikki  holat  bilan  ko’p  to’qnashadi.  Organizm 

qarshiligi  muvofaqiyatli  amalga  oshsa  organizm  dastlabki  holatiga  qaytadi.  Stress 

faktor  tasiri  uzoq  davom  etsa,  organizmning  zaxira  resurslari  tugaydi.  Masalan, 

sichqonlarga  kuchli  sovuq  tasir  qilinganda  dastlab  buyrak  usti  bezidan  juda  ko’p 

mikroskopik  yog’  tomchilari  yani  xafvsirash  reaksiyasini  yuzaga  keltiruvchi 

kortikosteroidlar  ishlab  chiqarilgan.  Qarshilik  ko’satish  bosqichida  esa 

kortikosteroidlar  haddan  ortiq  ko’p  ishlab  chiqariladi  va  sichqonlarda  oxirgi 

bosqichda  ishlab  chiqilmay  qoldi.  Bu  esa  uchinchi  faza  –  holdan  toyishga  va 

o’limga  sabab  bo’ldi.  Bu  holatda  stress  asabiy  zo’riqishga  sabab  bo’ladi  hatto 

psixik kasallik yoki psixosomatik buzulishlarga olib keladi.