Abuzalova M



Download 1,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet169/186
Sana31.07.2021
Hajmi1,77 Mb.
#133428
1   ...   165   166   167   168   169   170   171   172   ...   186
Bog'liq
tilshunoslikka kirish

 9. Alban guruhi. 
     Alban tili – Albaniyada. 
10.Armyan guruhi. 
Armyan, 2 million, Armaniston, Eron va Turkiyada. 
11. Xett guruhi. 
1). Xett-Kichik Osiyodagi Xett davlati (eramizgacha XIX-XII asr); 
2). Luviy;   
3). Palaet. 
    12. Toxar guruhi. 
1). Toxar a) (turfan, qarashor) - Xitoy Turkistonida; 
2). Toxar b) (kuchan) – o`sha yerda, VII asrda Kuchada. 
Hind – yevropa   tillari flektiv tillardir. 
So`zlarning 
morfologik 
shakllarining fleksiya orqali yasalishi bu tillarning asosiy morfologik xususiyatidir. 
Bu  tillarda  har  bir  mustaqil  so`zning  dastlabki  shakli  ham  negiz  va 
qo`shimchalarga  bo`linadi, natijada, o`zak-negiz  mustaqil  qo`llanmaydi.  Masalan, 
rus tilida вижу, видишь, видят so`zlarining o`zak negizi виж, вид  bo`lib, bular 
mustaqil  ishlatilmaydi.  Bundan  tashqari,  flektiv  tillarda  (agglyutinativ  tillardan 
farqli  o`laroq)  bir  qo`shimcha  bir  necha  grammatik  ma‟no  ifodalashi  mumkin. 
Masalan, rus tilida – видел so`zidagi  [-ел] qo`simchasi zamon (o`tgan zamon), son 
(birlik), shaxs (birinchi), mayl, rod ma‟nolarini ifodalaydi. 
 
Flektiv  tillarga  so`z  yasovchi  va  so`z  o`zgartiruvchi  funksiyani  bajaradigan 
ichki fleksiya xos. Bunda o`zak - negizda tovush almashuvi bilan turli grammatik 
ma‟nolar ifodalanadi. 
 
Ichki  fleksiyada  undosh  tovushlar  ham,  unli  tovushlar  ham  o`zgarishi 
mumkin. Ingliz va nemis tillarida ko`proq unli tovush o`zgarsa, rus tilida ko`proq 
undosh  tovushlarning  o`zgarishi  kuzatiladi.  Masalan,  ingliz  va  nemis  tillarida 
kuchli fe‟llarning asosiy formalarini yasaydigan ablaut hodisasi quyidagicha: 
       nemis tilida – singen – sang – gesingen ; 
       ingliz tilida – sing  - sang-sung;  bring – brought – brought; see – saw – seen.  
 
Son  kategoriyasining  ko`plik  shakli  nemis  va  ingliz  tillarida  ham 
agglyutinativ (affiksatsiya) usulida ham ichki fleksiya orqali yasalishi kuzatiladi: 
     ingliz tilida - 1) sister – sisters, book – books, eye – eyes, egg – eggs; 2) foot –
feet, toose – teese, goose – geese, woman – women, child – children. 
Nemis tilida otlar quyidagicha qo`shimchalar orqali yasaladi: 
[-e] Der  Tisch (stol) – Die Tische (stollar); 
[-en] Der Student – Die Studenten ; 
[-n] Die Tafel – Die Tafelen (doskalar); 
[-er] Das Buch – Die Bucher (kitoblar). 
Xuddi shu ko`rinishlararo ichki fleksiya ham kuzatiladi. Chunonchi, 
 
Buch-Bucher, Bruder – Bruder (aka-akalar). Nemis tilidagi Bruder – aka oti 
ko`pgina  hind  –  yevropa  tillarida  ma‟lum  bir  fonetik  o`zgarishlar  bilan 
ko`rinadi. 


Masalan, 
rus      polyak        ingliz          nemis        fransuz                 fors 
брат     brat           brother      bruder        frere                  birodar 
Mather  (ona),  father  (ota),  sister  (opa)  so`zlari  ham  fonetika  differensiyalarni 
namoyon qiladi:            
 
   rus         ingliz          nemis        fransuz               fors 
   мать      mother        mater         mer                   modar 
   папа      father         pater           per                    padar 
   сестра   sister          schwester    sceur                  - 
 
Flektivlik fors tilida ham ko`rinadi. 
Shudan  (bo`lmoq)  –  shaved;  kardan  –  kun  (buyruq  maylida)  –  bikun; 
shushtan (yuvmoq) – sho`y (bisho`y). 
 
Fransuz  tilida  undosh  tovushlarning  almashishi  sifatning  rod  formalarini 
ham o`zgartiradi:  
 
rond – круглый (muj.r.), aylana ( [d] tovushi talaffuz etilmaydi). 
 
ronde – круглая  (jеn.r.) ([d] aytiladi). 
 
grand – katta – большой ([d] aytilmaydi). 
 
grane – большая ([d] aytiladi). 
Hind  -  yevropa  tillarida  grammatik  ma‟no  ifodalashning  yana  bir  usuli  
suppletivizmdir. Buni quyidagi misollarda kuzatamiz:  
                      hoz.z.                              o`tgan z.                        kel.z. 
ingliz t.         am-are                              was/were                      shall/will 
                     is-are 
    To be  (bo`lmoq) fe‟lining zamonlar bo`yicha tuslanishi mana shunday suppletiv 
yo`l  bilan  hosil  qilinadi.  Va,  nihoyat,  gap  sohasida    hind  –  yevropa  tillarining 
umumiy xususiyati shundaki, bunday tillarda ega va kesimning qat‟iy ishtiroki va 
o`rni muhim ekanligi kuzatiladi. 
 
 

Download 1,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   165   166   167   168   169   170   171   172   ...   186




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish