Абу бакр қаффол шоший ва унинг илмий-маънавий мероси

Qaffol Shoshiy (toʻliq ismi Abu Bakr Muhammad ibn Ali Ismoil Qaffol ash - Shoshiy alKabir; (287/904—366/976 yillar^[1]) — shofiʼiylik mazhabining yetakchi olimlaridan biri, muhaddis, faqih, tilshunos, shoir. Qaffol Shoshiy Hazrati Imom (qisqacha — Hastimom) nomi bilan mashhur. Alloma mohir hunarmand boʻlib, qulfsozlikda shuhrat qozongan. Manbalarga koʻra, u ogʻirligi 0,5 g keladigan jajji qulf-kalit yasagani uchun "Qaffol" ("Qulfchi") laqabi berilgan. Chuqur bilimi, ulkan ishlari evaziga Imom al-Kabir ("Ulugʻ imom") deb taʼriflangan.^[1][2]

Mundarija

• 
  1Hayoti
  
• 
  2Qaffol Shoshiy davrining tavsifi
  
• 
  3Ijodiy faoliyati
  
  • 
    3.1Ustozlari
    
• 
  4Qaffol Shoshiy ulamolar nazarida
  
• 
  5Shuningdek qarang
  
• 
  6Manbalar
  

Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qaffol Shoshiyning tavalludi toʻgʻrisida turli manbalarda turlicha fikr yuritilgan, ayrim manbalraga koʻra Milodiy 904^[1] - yilda Shosh (Toshkent)da tug‘ilgan deb aytilgan boʻlsa, boshqalarida esa 907^[3] - yil deb koʻrsatilgan. Qaffol Shoshiy Shoshda hunarmand oilasida tugʻilib, dastlabki bilimni oʻz yurtida olgan.
Arab Sharqi mamlakatlari boʻylab uzoq safarda boʻladi. U Iroq(Bagʻdod, Kufa), Shom(Damashq)da zamonasining zabardast olimlaridan ilm-maʼrifat oʻrganadi. U ancha vaqt Bagʻdodda yashaydi.
Xalifalikda turli lavozim, vazifalarni ado etgan. Qaffol Shoshiy Movarounnahrda, xususan, Shoshda shofiʼiylik mazhabini targʻib etib, diniy bilimlarning tarqalishiga, shariat asoslari qaror topishiga hissa qoʻshdi.
Qaffol Shoshiy Toshkentda vafot etgan.Kaykovus arig‘iga yaqin yerga — Mozorxon mahallasiga dafn etiladi. Uning qabri ustiga maqbara qurilgan.^[4]
Qaffol Shoshiy davrining tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
X asrda Turkiston mamlakatining shimoliy hududlarida, yaʼni Sirdaryoning o‘ng sohilidan shimolda joylashgan Shosh, Isfijob (Sayram), Taroz, Yassi va boshqa viloyatlarda hali Qaffol Shoshiy darajasidagi valiy zotlar tavallud topmagan yoki bo‘lmasa qadam ranjida qilmagan edilar.
U kezlarda piri Turkiston — Ahmad Yassaviy,Shayx Zayniddin dunyoga kelmagalar.
Bir rivoyatda(bu haqda yozma manbalar ham bor) aytilishicha: 
"Ulamolardan bo‘lmish Shayx Umar Bog‘istoniy ko‘p yillar davomida farzand ko‘rmaydi, najot istab, zavjasi bilan birga Hazrati Imom qabrini ziyorat etadi. Qurʼon tilovatidan keyin Alloh taolodan farzand ato etishini iltijo qiladi. Xuddi shu payt maqbara ustidan bir gala qaldirg‘och birdaniga ko‘kka ko‘tariladi, bu parvozdan “At-tahur” degan sado yangrab ketadi. Bu yaxshilik alomati, duo ijobat bo‘lajagidan bir mujda edi. Vaqt soati yetib, Shayx Umar Bog‘istoniy o‘g‘il ko‘radi. Uning ismi oldindan maʼlum edi. Chaqaloqqa Xovandi Tahur deb ism qo‘yadilar."^[1]
Yozishlaricha Shayx Umar Bog‘istoniy o‘g‘liga quyidagicha vasiyat qilgan ekanlar:
“Tahur, mullo bo‘lma. Shayx bo‘lma, so‘fi bo‘lma - musulmon bo‘l!” ^[5]
Xovandi Tahur kamolotga yetib, Shayx Xovandi Tahur nomi bilan el-yurtda mashhur bo‘ladi."
Ijodiy faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qaffol Shoshiy diniy ilmlardan tashqari dunyoviy bilimlarni ham chuqur o‘rgangan. Vataniga qaytgach, asosan, ona shahri Toshkentda yashab, Islom dinining targ‘iboti bilan shug‘ullangan. Ilohiyotga oid bir qancha asarlar yozgan. Qurʼoni karim, hadis va shariat ilmi, arab tilshunosligi bo‘yicha bilimdon bo‘lgan.
Uning qonunshunoslik, mantiq kabi sohalarga oid "Qozining feʼlatvori", "Odob al-bahs" ("Bahs odobi"), "Husni jadal" ("Dialektika goʻzalligi") kabi asarlari islom olamida mashhur boʻlgan. Qaffol Shoshiy sheʼrlar ham yozgan. Ulardan ayrim parchalar olim Tojiddin asSubkiyning "Tabaqot ashShofiʼiya" ("Shofiʼiylik mazhabi darajalari") kitobi orqali saqlanib qolgan.