Abdulla sher axloqshunoslik



Download 10,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet197/209
Sana07.07.2022
Hajmi10,65 Mb.
#753233
1   ...   193   194   195   196   197   198   199   200   ...   209
Bog'liq
Axloqshunoslik (Abdulla Sher) (1)

2. Etiket
Axloqiy m adaniyat yaqqol k o ‘zga tashlanadigan m u n o sab atlar 
ko'rinishidan biri, bu — etiket. U ko‘proq insonning tashqi madaniyatini, 
o ‘zaro munosabatlardagi o'zini tutish qonun-qoidalarining bajarilishini 
boshqaradi. Agar muomala odobida inson o ‘z munosabatlariga ijodiy 
yondashsa, ya’ni bir holatda bir necha xil m uom ala qilish im koniga 
ega bo'lsa, etiket muayyan holat uchun faqat bir xil qoidalashtirib 
q o ‘yilgan xatti-harakatni taqozo etadi.
Etiketning qamrovi keng, u, m a’lum m a’noda, xalqaro miqyosda 
qabul qilingan muomala qonun-qoidalarini o ‘z ichiga oladi. M asalan, 
siyosiy arbob etiketi, mehm ondorchilik etiketi va h.k. Etiketga rioya 
qilishning mumtoz nam unasini biz tez-tez televizor ekrani orqali ko‘rib 
tu ra m iz . P re z id e n tim iz Islom K arim ov g a xo rijiy m a m la k a tla r 
elchilarining ishonch yorliqlarini topshirish marosimlarini eslang. U nda 
faqat bir xil holat, xalqaro miqyosda o'rnatilgan qoida hukm ron. U ni 
Prezidentning ham , elchilarning ham buzishga haqqi yo‘q. Yoki ju d a 
oddiy, kichkina bir misol: dasturxonda tanovul payti, pichoqni o ‘ng 
q o ‘lda sanchiqni chap qo‘lda ushlash zam onaviy m ehm ondorchilik 
etiketining qat’iy qoidalaridan biri sanaladi — uni buzish atrofdagilarda 
hayrat va istehzo uyg'otadi. Shu bois etiketni odat tusiga aylantirilgan, 
q a t’iylashtirilgan muom ala odobi deyish ham mumkin.
Etiketning bunday zamonaviy ko‘rinishlari bilan birga, shunday 
m illiy-an’anaviy shakllari ham borki, ularsiz millat madaniy hayotini 
tasaw u r qilish qiyin. M asalan, salomlashish odobini olib ko'raylik. 
Etiketning bu turiga ko‘ra, ko‘chadan o ‘tib ketayotgan odam , k o ‘cha
www.ziyouz.com kutubxonasi


bo'yida o‘tirganlar yoki turganlarga salom berishi kerak, salom berganda 
o ‘ng qo‘l chap ko‘krakda, yurakning ustida turishi, bosh esa yengil 
ta ’zimga egilishi lozim. Ko‘rishish etiketida esa qo‘lning uchini berib 
salomlashish ko‘rishayotgan odamga nisbatan ginaxonlik, xafagarchilikm 
bildiradi - odobdan emas. Ko‘rishganda yosh yoki martaba nuqtayi 
nazaridan katta kishi birinchi bo‘lib qo‘l uzatishi lozim; ayollar bilan 
k o ‘rishganda ham erkak kishi to m o n d an shunday etiket qoidasi
bajarilmog‘i talab qilinadi.
Milliy m entalitetda marosimlar etiketi, ayniqsa katta ahamiyatga 
ega. To‘y marosimida, xususan, qiz bilan ota-onaning xayrlashuvi, nikoh 
kechasiga kirib kelishda kuyovning kelinni chap tom onda tu tib, 
to ‘yxonaga boshlab kirishi va h.k. etiket qonun-qoidalari to liq bajarilishi 
lozim. Yoki aza marosimida fotihaga kelgan odamlarni milliy to n va 
d o ‘ppi kiygan, belbog‘ bog‘lagan holda, qo‘l qovushtirib, boshni bir 
yonga quyi tutgan tarzda kutib olish qat’iy qoidaga asoslanadi. Bular, 
bir qarashda, etiketning milliy yoki kasbiy udum, odat, rasm-rusumlardan 
farqi yo‘q ekan, degan taassurot qoldirishi mumkin. Bu yuzaki, yolg‘on 
taassurot. C hunki udum , odat, rasm -rusum lar muayyan darajada 
erkinlikka ega, b a ’zan ularni bajarmaslik ham mumkin. Lekin etiketda 
buning imkoni yolq — etiket qonun-qoidalari majburiylik tabiatiga ega.
Etiketning yana bir alohida jihati bor: unda odob bilan go zallikning 
uyg‘unligini ko‘rishimiz mumkin, qat’iy odob qonun-qoidalari chiroyli 
xatti-harakatlar vositasida amalga oshiriladi. Demak, etiket estetika 
bilan ham bog‘liq, aniqrog‘i, o‘zni tutish estetikasi talablariga javob 
beradi.
Shunday qilib, etiket - takallufning mayda-chuyda jihatlarigacha 
ishlab chiqilgan odob qoidalari sifatida ijobiy, kishining ко zini 
quvontiradigan muom ala hodisasi. Lekin, ayni paytda, u asl axloqiy 
asosini yo‘qotgan majburiy mulozamat tarzida ham namoyon bo ladi. 
etiket qoidalarini bajarayotgan kishi aslida o ‘z xohish-ixtiyoriga qarshi 
ish ko‘rayotgan b o ‘lishi ham mumkin. Bu jihatdan u munofiqlikning 
bir ko‘rinishiga aylanadi. Masalan, siz biror yoqqa shoshilib, darvozadan 
chiqdingiz, deylik. R o‘parangizda tanishingiz yoki qo shningiz uchraydi. 
Siz ko'rishib, hol-ahvol so‘rashib, so‘ng sharqona etiketga rioya qilib 
Uni: «Qani uyga kiramiz, choy qilamiz, bir hangomalashamiz», deb 
ichkariga taklif qilasiz. Lekin, aslida, siz uning uyga kirishini aslo 
istamaysiz, vaqtingiz yo‘q, hatto, shu uchrashganda ketgan vaqtingizni 
o ‘ylab, pitirlab turibsiz. Demak, siz o ‘z istagingizga qarshi, etiket-
www.ziyouz.com kutubxonasi


mulozamat yuzasidan yolg‘on gaplarni aytasiz, xunuk eshitilsa ham na 
chora — munofiqlik qilasiz. Shunga qaramay, umuman olganda, etiket 
shaxsni muayyan tartib-qoidaga, qanday ichki ruhiy sharoitda b o ‘lmasin, 
bosiqlikka, muloyimlikka va sabr-toqatga o ‘rgatishi bilan aham iyatlidir.

Download 10,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   193   194   195   196   197   198   199   200   ...   209




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish