|
qpdriyatlar
orqali
nam oyon
qilmoqliklari
lozim
b o ‘ladi.
Bugungi
Hbe’riyatimizning umumiy manzaralariga daxl qilmagan holda aytishim iz lozimki,
Густам М усурмон. Уша макола.
17
-ozirda shoirman deb, nazm sahniga to‘p-to‘p bo‘lib kirib kelayotgan yoshlarimiz
paxsiy ikir-chikirlarini, jo‘n tafsilotlami ”she’r” deb katta ijodga olib kirmoqdalar.
Bu haqda iste’dodli adib va munaqqid Ulug‘bek Hamdam “She’r borlik va yo‘qlik
•rasi” nomli maqolasida ( 0 ‘zAS. 2012 y. 16-noyabr) shunday deydi: ’’Nazarimda
■bugungi ayrim yoshlar she’riyati o‘zak xususiyatlaridan biri odam va olam
iedining yengil tortib, nisbatan maydalashib ketganidir. Yo‘q, gap mavzuda emas.
Sboir besh yuz yil oldin nimaniki kuylagan bo‘lsa, bugun ham shuni tarannum
mnoqda: muhabbat, ayriliq, visol, adolat, do'stlik, dushmanlik, ona, bola, Vatan,
|ri>iat, qahramonlik, umrning bebaqoligi, oxirat qayg‘usi, buyuklar madhi va
liokazo mavzular hamma davrlarda barcha millat adabiyoti va san’atining diqqat
■arkazida bo‘lib kelgan. Aslida bugunga kelib
she’riyat tematikasi yanada
bmgaygan. Gap bunda ham emas. Meningcha gap shoiming o‘sha azaliy va abadiy
mavzularga yondashuv prinsipi va darajasida. Maydalashuv shu erda. Shoiming
(umuman har qanday ijodkoming) dunyoni, odamni, yaxshilik va yomonlikni, o‘z
fco4ngil olami-yu o'zgalaming bosgan qadamini...
o‘lchaydigan qarichi ^
(lanyoqarashi kichrayib qolganga o‘xshaydi. Aksariyat she’rlarda osmondan ko‘ra
tengroq ko‘ngillami , jasoratli yuraklami uehratish tobora qiyinlashib
|borayotir...Ya’ni ba’zi hollarda shoiming dardi faqat uning o‘z dardi bo‘lib
fco4rinayotir: u sevadimi,yig‘laydimi, kuladimi — hamma-hammasi faqat o‘zigagina
legishli bo‘lgan, o‘zigagina ajratilgan maydons^ “shaxsiy tomorqasi”da qolib
ketyapti. Shunda beixtiyor o‘ylab qolasan: she’r tobora shaxsiylashib,
pfcyektivlashib borayapti ekan: bor-yo‘g‘i - shu. Bundan tashvishga tushishning
bojati bormi? Axir dunyoning o‘zi shunga qarab ketmayaptimi? Zamondosh inson
■onyoning avzoyidan, yashash shartlaridan, tovar almashish natijalaridan kelib
chiqib, o‘zini o‘zi chordevor iehiga qamab olib, olamdan, odamlardan
■zoqlashishga intilmayaptimi? Buning oqibatida esa begonalashuv muammosi
kelib chiqmayaptimi?...
Kuzatishlar shuni ko‘rsatmoqdaki, yuragida o‘z xalqining jajji qiyofasini
ko‘tarib yurishga qodir shoir she’rga solayotgan o‘z dardining bir uchidan irmoq
ochib, ko‘pning dardiga - umumdaryoga qo‘shib qo‘ymog‘i lozim ko‘rinadi”.
18
Ha, sevimli shoirimiz A. Oripov ko‘p yillar oldin bashorat qilganlaridek,
eadi so‘z san’atiga, so‘zga munosabat o‘zgardi. “Paxta tersang toza ter,
■Chanog‘ida qolmasin” kabi satrlar bilan endilikda yosh bolaning ham hissiga ta’sir
■ftkazolmaymiz, degan edi ulug‘ shoirimiz. Ta’kidlash lozimki, yuksak didli,
b c h il aqliy mehnat va izlanishlardan toliqmaydigan, inson ruhiy olamining
■A adsizligidan hayratlana oladigan kitobxonlar avlodi yetishib kelmoqda.
Iste’dod yorqin shaxs, betakror shaxsiyat egasi degani. So‘z san’atkori
fediyatining ahamiyati, u qaysi masalaga munosabat bildirmasin, aw alo nuqtayi
iszari va estetik xulosaning xolisligi, yangiligi - originalligi bilan belgilanadi. Bu
■■ng-ming asrlik badiiy
madaniyat tarixida o ‘z tasdig‘ini topayotgan oydin
Saqiqatdir. San’atkor o‘zini yo‘qotmasligi, o ‘zligini saqlab qolishi, namoyon etishi
achun
zamonasiga qayishgan: ya’ni, el-yurtining dard-tashvishi bilan birga
HBshagan.
Biz so‘z yuritmoqchi bo‘lgan taniqli Xalq shoirlari Sirojiddin Sayyid va
Iqbol Mirzolar she’rlari ham qalblarga darhol yo‘l topadi. Lekin ular yaratgan
■ke’riy olamga oshno bo‘lish oson emas. Bir qarasangiz ular oddiygina: nasimlar,
q>kinlar,qaldirg‘ochlar, zog‘lar, daryolar, po‘rtanalar, o‘g‘il va qizlar, go‘zal va
pertamanno yor, yurtning zabardast o‘g‘lonlari, ko‘hna yurt...O‘ylab ko‘rilsa,
yengilday tuyulgan she’r, g ‘azal- muxammaslar zamiriga olam-jahon murakkablik
yashiringani ayon bo‘ladi. Ularda lirik qahramon ruhiyati tasviri yaqqol namoyon,
davr nafasi ufurib turadi:
Sapalak o‘zin urmas haroratsiz shu’laga
Chigirtka ham jo ‘r boMmas begona ashulaga.
Nurdek qadim qoning bor,
Dovrug'ing bor, shoning bor,
Bo‘y berma chalajanob yoki chalamullaga
Qalb qo‘rg‘onin chechagi - pok niyatni asragil,
0 ‘zni, o‘zlikni, millat, milliyatni asragil! (Iqbol Mirzo)
19
j Keyingi yillar she’riyatida tarixiy shaxslar timsolini yaratishga qiziqishning
arab borayotganligi ham ruhiyat olami tasviri bilan bog‘liq. E. Vohidov, A.
■ttpov, R auf Parfi, Muhammad Ali kabi darg‘alarimizda ko'ringan ushbu jihatlar
p m o n Azim,Xurshid Davron, M. Yusuf, S.Sayyid, Iqbol Mirzo, Zebo Mirzayeva,
■ A h m e d o v a kabi iste’dodlaming ijodida yanada bo‘y ko‘rsatdi.
Ular she’rlarida Yassaviy, Navoiy, Bobur, Mashrab, Nodira kabi ulug‘
pymolaming, shuningdek XX asr ijtimoiy-siyosiy hayotida faol ishtirok etib,
■praiing og‘riqli nuqtalaridan ahli jahonni ogoh etgan V.Mayakovskiy,
I^Voznesenskiy, G.Lorka, P.Neruda, N.Hikmat, M.Lermontov kabi so‘z
p n ’atkorlari timsollari katta mahorat bilan chizilgan. Ular tarixiy shaxslar
■nsollari vositasida bugungi kishilar qalbini bezovta qilayotgan masalalami ham
B frsatdilar.
Masalaning ushbu tomoniga diqqatni qaratayotganimizning boisi shuki,
lb o ‘rolar siyosati hukmronligi davrida tarixga qora ko ‘zoynak ostidan qarash u rf
fco'lgan; ayniqsa A mir Temur, Bobur, Umarxon kabi shaxslar faqat hukmdor
sfatida qaralib, ulam ing peshonasiga zolimlik tam g'alari bosilgan
bo‘lsa,
fessaviy, Naqshband, Boqirg'oniy, So‘fi Olloyor kabi mutafakkirlar esa diniy-
aiistik adabiyotning vakillari , so‘fizm targ‘ibotchilari sifatida qaralib, bid’at
■Kjatuvehilar, riyokor ruhoniylar deb qoralanganlar.
Istiqlol bunday noto‘g ‘ri qarashlarni bir xas kabi uchirib yubordi. Bizning
Iqbol Mirzo va Faxriyor she’rlarida ham A.Yassaviy. J.Rumiy, Yu.Emro.
A N avoiy, So‘fi Olloyorlar dahosiga ehtirom balqib turadi, qolaversa, bu
Aoirlarimizning o ‘z ijodida ham tasaw ufona falsafa izlari bor.
Men ishq diyorining avomidurman,
Bferdagi har kasning kalomidurman,
Do'stlaringiz bilan baham: | 
