|
614-17-7 Abdukarimov Doniyorbek
Mavzu: Inson xulq atvori va atrof-muhitni modellashtirish.
Reja:
Inson xulq atvori.
Ijtimoiy xulq tushunchasi.
Atrof-muhit muhofaza qilish.
Atrof-muhitni modellashtirish.
Xulosa.
Xulq, xulq-atvor — axloqshunoslik tushunchalaridan biri. Insonning feʼl atvori bilan bogʻliq axloqiy hodisa boʻlib, kishi feʼlining axloqiylik doirasida namoyon boʻlishi tushuniladi. Insonning axloqiylik doirasidagi xatti-harakatlari Xulqdan tashqari odob va axloqkp oʻz ichiga oladi. Odob inson haqida yoqimli taassurot uygʻotadigan, lekin oila, jamoa, jamiyat va insoniyat hayotida oʻzgarish yasaydigan darajada ahamiyat kasb etmaydigan xatti-harakatlardan iborat boʻlsa, axloq — muayyan jamiyat, zamon, insoniyat tarixi uchun taʼsir eta oladigan turli xatti-harakatlar majmui, insoniy kamolot darajasini belgilovchi maʼnaviy hodisa. Xulq qamrovlilik jihatidan ana shu ikki hodisa oʻrtasidagi xususiyatlarga ega; u odobdan keng, axloqdan tor maʼnoga ega boʻlib, axloq singari jamiyat, zamon, tarix miqyosidagi voqelikka taʼsir koʻrsata olmaydi. Lekin, oila, mehnat jamoasi, mahalla koʻy doirasida sezilarli darajada koʻzga tashlanadi. Axloq oʻzini ezgulik va yovuzlik, adolat, insonparvarlik, fidoyilik singari ijtimoiylashgan tushunchalar va tamoyillarda namoyon qilsa, Xulq yaxshilik va yomonlik, burch, jo'mardlik, mehmondoʻstlik kabi tushunchalarda aks etadi, odob esa kamtarlik, insoflilik, bosiqlik, halollik, rostgoʻylik va boshqa axloqiy meʼyorlarda ifodalanadi. Sharq falsafasi va axloq ilmida mazkur uch axloqiy hodisa, juda qatʼiy chegaralangan boʻlmasada, birbiridan farqli tarzda olib qaralgan. Yevropada esa Xulq bilan axloq koʻp hollarda aynanlashtiriladi yoki ular birbiriga sinonim tushunchalar sifatida talqin etiladi.
Xulq oʻzicha, "sof" olinganda mavhum axloqiy hodisa, u inson xatti-harakatlarida aniqlik kasb etadi; ijobiy xattiharakatlarda namoyon boʻlishi — xushxulqlilik, salbiy aʼmollardagi koʻrinishi — badxulqlilik deb ataladi. Xushxulq inson muloyim, shirinsuxan, mexribonlik bilan munosabatda boʻlsa, badxulq odam qoʻpol, ogʻzi shaloq, bemehr va h.k. bo’ladi. Ijtimoiy xulq - bu shaxslar o'rtasidagi munosabatlarning sifatini va jamiyatdagi muayyan sub'ektning xatti-harakatlarini tavsiflovchi xususiyatdir.
Shuni ta'kidlash kerakki, bu xatti-harakatlar boshqacha bo'lishi mumkin. Masalan, kompaniyada bir necha yuz ishchi ishlaydi. Ularning ba'zilari charchamay ishlaydilar, ba'zilari shunchaki "o'tiradigan shim" va maosh to'lash bilan shug'ullanadilar. Qolganlar shunchaki boshqalar bilan suhbatlashish uchun u erga kelishadi. Shaxslarning bunday xatti-harakatlari ijtimoiy xulq-atvorning asosiga tushadi.
Shunday qilib, hamma odamlar bunga aralashadilar, faqat o'zlarini boshqacha tutadilar. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, ijtimoiy xulq-atvor jamiyat a'zolarining xohish, qobiliyat, qobiliyat va munosabatlarni ifodalash uchun tanlagan uslubidir.
Biror kishining o'zini bunday tutishining sababini tushunish uchun bunga ta'sir qiluvchi omillarni tahlil qilish kerak. Ijtimoiy xulq-atvor tarkibiga quyidagilar ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Psixologik va ijtimoiy ta'sir predmeti. Misol sifatida siz ko'plab siyosatchilar va boshqalarning xarakterli fazilatlari tavsifidan foydalanishingiz mumkin, kim eng zarbali va hissiy jihatdan beqaror siyosatchi ekanligini so'rash kerak, va hamma Jirinovskiyni darhol eslashadi. Mojarolar orasida birinchi o'rinni Otar Kushanashvili egalladi.
Ijtimoiy xulq-atvor, nima bo'layotganiga yoki nima bo'lishiga shaxsiy qiziqish bilan ham ta'sir qiladi. Masalan, har birimiz sub'ektiv qiziqishni kuchaytiradigan muammolarni muhokama qilishda faol qatnashamiz. Qolgan faoliyat keskin kamayadi.
Hayot yoki aloqa muayyan sharoitlariga moslashish zarurati paydo bo'ladigan xatti-harakatlar. Masalan, biron bir etakchini (Gitler, Mao Zedong) ulug'laydigan odamlar ichida, tubdan qarama-qarshi pozitsiyani baland ovoz bilan ifoda etadigan odam borligini tasavvur qilib bo'lmaydi.
Shuningdek, shaxsning ijtimoiy xulq-atvori ham vaziyatga qarab belgilanadi. Ya'ni, vaziyat yuzaga kelganda sub'ekt tomonidan hisobga olinishi kerak bo'lgan bir qator omillar mavjud.
Hayotda har bir inson tomonidan boshqariladigan axloqiy narsalar ham mavjud. Tarix ko'plab odamlar o'z hayotlari uchun to'lagan o'zlariga qarshi turolmaganlari haqida ko'plab misollar keltiradi (Giordano Bruno, Kopernik).
Esda tutingki, shaxsning ijtimoiy xulq-atvori uning vaziyatni qanchalik bilishi, unga egalik qilishi, "o'yin qoidalari" ni bilishi va ulardan foydalanishi bilan bog'liq.
Xulq jamiyatni manipulyatsiya qilish maqsadiga asoslanishi mumkin. Buning uchun yolg'on, yolg'ondan foydalanish mumkin. Zamonaviy siyosatchilar buning ajoyib namunasi bo'lib xizmat qilmoqdalar: saylovoldi tashviqoti bilan ular butunlay o'zgarishni va'da qilmoqdalar. Va ular hokimiyatga kelganda, hech kim aytilganlarni bajarishga intilmaydi.
Ijtimoiy xulq-atvor ko'pincha ko'proq motivatsiya va shaxsning muayyan jarayonda yoki harakatda ishtirok etish darajasi bilan belgilanadi. Masalan, ko'pchilik uchun mamlakatning siyosiy hayotida ishtirok etish tasodifiy holat, ammo bu asosiy ish kimlar uchundir. Ommaviy ijtimoiy xulq-atvorga kelsak, bu ommaning instinkti deb ataladigan shaxsiy motivatsiya yo'q qilinganida, olomonning psixologik va ijtimoiy xususiyatlariga bog'liq bo'lishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
