A team of politicians

6. Миср ва Хетт подшолиги ўртасидаги муносабатлар
Tarix faniga ma’lum bo‘lgan abadiy tinchlik, birodarlik, tashqi tajovuzni qaytarish va ichki siyosiy ixtiloflarni hal etish yo‘lida hamkorlik to‘g‘risidagi eng qadimgi shartnomalardan biri mil. avv. XIII asrda Misr fir’avini Ramzes II va xettlar podshosi Xattusili III tomonidan tuzilgan. Uzoq muddatli, lekin natijasiz urushdan so‘ng ushbu shartnoma muvofiqlashtirildi va tasdiqlandi. Unda abadiy tinchlik, do‘stlik va birodarlik, hamkorlik, tajovuzdan o‘zaro voz kechish, ittifoqchilik va biror - bir tomon harbiy tajovuzga uchraganda unga ko‘maklashish ichki tartibsizliklar yuzaga kelganda o‘zaro yordam berish, qochoqlarni, oqsuyak yoki oddiy inson bo‘lishidan qat’iy nazar, ularga muruvvatli munosabatda bo‘lish sharti bilan, qaytarib berish to‘g‘risida shartnoma imzolanganligi ta’kidlanardi. Kichik Osiyo erlarining katta qismida tashkil topgan va mil. avv. XVII - XII asrlar davomida mavjud bo‘lgan Xett podsholigi (yoki Xatti mamlakati) qadimgi Sharqning eng qudratli davlatlaridan biri bo‘lgan. Xettlar poytaxti bo‘lgan Xattusa shahri arxivlarida topilgan mixxat bilan yozilgan sopol parchalari (tablichkalar) ushbu podsholik diplomatiyasi tarixiga oid asosiy manbalar deb hisoblanadi. Xett podsholarining solnomalarida ham qiziqarli ma’lumotlar mavjud. Hatti mamlakati podsholarining faol tashqi siyosati Qadimgi podsholikning ilk hukmdorlari davrida boshlandi. Xettlar “dengizdan - dengizgacha yoyilgan mamlakat” konsepsiyasining o‘zini Markaziy Anatoliyada ulardan avval mavjud bo‘lgan aholining an’analaridan meros qilib olganlar. Xett podsholigi harbiy jihatdan qudratli mamlakatga aylandi va Yaqin Sharqning buyuk davlatlari qatoriga qo‘shildi. Xatti mamlakatining asosan harbiy kuch tufayli erishgan tashqi siyosiy muvaffaqiyatlarini xett hukmdorlari diplomatik aktlar - shartnomalar orqali mustahkamlashga intilardilar. Muayyan majburiyatlar bilan qo‘li bog‘langan, harakatlari esa ayg‘oqchilar va kichik garnizonlar yordamida nazorat qilinadigan mahalliy sulola vakilining ihtiyorida qo‘shni shahar yoki mamlakatning taxtini saqlab qolish ishonchliroq yo‘l ekanligini ular yaxshi tushunishgan. Sheriklar o‘rtasidagi munosabatlarning xususiyatiga mos keladigan turli xil shartnomalar mavjud edi.