|
3—jadvaI
DUNYO AHOLISI (2004 YIL O'RTASIDAGI MA'LUMOT)
Qit'alar
Maydon
i, ming
kv. km
Alioli
soni,
mln.
kis
lv
Aholi tabiiy
harakati,
%o
O'rtacha
umr
ko'rish
yili
Shahar
aholisi,
%
tug'
ilis
h
o'li
m
tab
ko'pa
yish
erkak
lar
ayo
llar
Butun dunyo
134258
6396
21
9
13
65
69
48
Afrika
30333
885
38
14
24
51
53
35
Shimoliy
Afrika
8520
191
26
7
19
65
68
46
G'arbiy-Affika
6145
263
42
15
27
50
51
36
Sharqiy Afrika 6369
270
41
18
i
23
43
45
22
Markaziy
Afrika
6620
107
45
17i-> 28
46
49
35
Janubiy Afrika
2678
53
25 : 14
11
51
52 - 50
Shimoliy
Amerika
19964
326
14
8
6
? S ;
80
79
Markaziy
Amerika
2483
146
26
5
21
71
76
68
Karib mintaqa
235
39
20
8
12
67
71
62
87
www.ziyouz.com kutubxonasi
Janubiy
Amerika
17888
365
21
6
15
67
74
79
Evropa
23015
728
10
12
- 2
70
78
74
Shimoliy
Yevropa
1752
96
12
10
2
75
80
82
G'arbiy
Yevropa
1109
185
11
10
1
75
82
79
Sharqiy
Yevropa
18835
299
10
15
- 5
63
74
68
Janubiy
Yevropa
1318
149
10
10
0 .
75
81
74
Osiyo
31796
3875
20
7
13
66
69
39
G'arbiy Osiyo
4729
209
27
6
21
66
70
63
Markaziy va
Janubiy Osiyo
10780
1587
26
8
18
62
63
30
Janubiy va
Sharqiy Osiyp
4500
548
22
7
15
66
70
38
Sharqiy Osiyo
1788
1531
12
7
5
70
74
46
Okeaniya
8574
33
17
7
10
72
77
72
Jahon hamjamiyatidagi 11-ta mamlakatlarining har birida 100 mln
kishidan ko'proq aholi bor. Ulaming barchasida 3853 mln yoki dunyo
jami aholisining 60,2 foizi joylashgan. Ushbu ro'yxatda Xitoy Halq
Respublikasi "karvonboshi" hisoblanadi. Mazkur mamlakatga Yer yuzi
aholisining har 5 tadan bittasi to'g'ri keladi. Ikkinchi o'rinda -Hindiston
(1069 mln); jami Xitoy va Hindistonda 2356 mln yoki dunyo aholisining
36,8 foizi yashaydi. Demograflar bashoratiga ko'ra, 2050 yilda Hindiston
aholi soni bo'yicha Xitoydan o'tib ketadi.
AQSh va Indoneziyada 292 va 221 mln.kishidan, Braziliyada 177.,
Rossiya, Bangladesh va Pokistonda 145-150 mln kishidan aholi bor. Afrika
davlatlaridan "yuz millionliklar" guruhiga faqat Nigeriya kiradi (134
mln). U asrimizning o'rtalariga kelib dunyonining 5-nchi mamlakatiga
aylanadi.
3-jadvalda 60 mln dan ortiq aholiga ega bo'lgan davlatlar ro'yxati ham
keltirilgan. Qizig'i shundaki, Yevropaning biror mamlakati oldingi
guruhdan (ya'ni 100 mln.kishidan ortiq) o'rin olomagan. Ushbu guruhda
esa Germaniya va Fransiya mamlakatlari joy olgan.
88
www.ziyouz.com kutubxonasi
4—jadval.
Aholi soni bo'yicha eng katta mamlakatlar (2003 yilda)
t.r.
M am lakatlar nomi
Aholisi, mln. kishi
i.
Xitoy
1288,7
2.
Hinduston
1068,6
3.
AQSh
291,5
4.
Indoneziya
220,5
5.
Braziliya
176,5
6.
Pokiston
149,1
7.
Bangladesh
146,7
8.
Rossiya
145,5
9.
Nigeriya
133,9
10.
Yaponiya
127,5
11.
Meksika
104,9
12.
Germaniya
82,6
13., Filippin
81,6
14-
Vyetnam
80,8
15,
Misr Arab Respublikasi
72,1
16.
Turkiya
71,2
17.
Efiopiya
70,7
18.
Eron
66,6
19.
Tailand
63,1
20.
Fransiya
59,8
Yer yuzi aholisining joylanishi nihoyatda notekis. Jami quruqlik
maydonining (145 mln kv km) taxminan 10 foizida aholi deyarli
yashaymadi. Bunga Antarktida, Grenlandiyaning asosiy qismi hamda
Shimoliy Muz okeanidagi ba'zi orollar kiradi.
Jami aholining taxminan 30 foizi dengizlardan 50 km masofadagi
quruqlikda, yarmi 200 km-gacha, 3G'4 qismi 500 km-gacha bo'lgan
hududlarda joylashgan. Aholi joylashuvining gipsometrik balandliklar
bo'yicha joylashuvi ham o'ziga xos. Masalan, 60 foizga yaqin aholi
dengiz sathidan 200 metrgacha bo'lgan balandlikda, 11% foizi 500-1000
m., 4 foizi 1000-1500 m., 2 foizi 1500-2000 m. va atigi 1 foizi 2000 m va
undan baland bo'lgan joylardayashaydi.
Umuman olganda, aholi joylashuvi iqlim sharoiti qulay, sug'orma
dehqonchilik, sanoat, transport rivojlangan hududlarda zich-o'rtacha har
bir kv. km-ga 47 kishi to'g'ri kelgan holda Hind-Gang pasttekisligida,
89
www.ziyouz.com kutubxonasi
Sharqiy Xitoy, Yava, Yapon orollari, O'rta Osiyo vodiy va vohalarida,
Shimoliy Amerikadagi Buyuk ko'llar atrofida u juda zich joylashgan. Ayni
vaqtda, Sahroi Kabirda, Markaziy Osiyo cho'l va tog'larida, Braziliya va
Afrikaning nam tropik o'rmonzorlarida, Rossiya hamda Kanadaning tundra
mintaqasida aholi zichligi nihoyatda past. Vaholanki, dunyo aholisining
2G 3 qismi Yer yuzining atigi 8 foiz maydonida mujassamlashgan.
4-jadval ma'lumotlaridan ayonki, Bangladeshda har 1 kv.km
maydonga 1018 kishi to'g'ri keladi. Falastin hududida bu ko'rsatkich 526,
Janubiy Koreyada 482, Livanda 400 kishidan ortiq. Yevropaning eng aholi
zich joylashgan mamlakatlari Niderlandiya va Bel'giya hisoblanadi.
Tasavvur qiling: dunyoning "birinchi" mamlakati, ya'ni Xitoyda
aholi zichligi 134 kishi, "ikkinchi" davlati-Hindistonda 325 kishini tashkil
qilacji. Ko'rinib turibdiki, bunday mamlakatlarning demografik sig'imi
yoki "yuki" nihoyatda katta. Taqqoslash uchun eslatamiz: O'zbekiston
Respublikasida aholi zichligi 56 kishi, shu jumladan, Andijon viloyatida
550 kishidan ortiq (lekin uning maydoni atigi 4,1 ming kv.km., xolos).
Dunyo aholisi faqat tabiiy ko'payish, ya'ni tug'ilish va o'limning
nisbati asosida ko'payib, boradi. Ma'lumki, aholining tabiiy harakati
(odamning tug ilishi, vafot etishi tabiiy holligidan aholining ushbu harakati
"tabiiy harakat" yoki "aholining takror barpo boTishi" deb ataladi). Mazkur
ko'rsatkichlar, qulayroq raqamga ega bo'lishi uchun, odatda, protsentda
(foizda) emas, promilleda, ya'ni har 1000 kishiga nisbatan hisoblanadi. 3-
jadvalda dunyo va uning alohida yirik qismlari bo'yicha bu ko'rsatkichlar
keltirilgan. Masalan, 2003 yilda har 1000 kishi aholiga dunyo bo'yicha
o'rtacha 21 kishi tug'ilgan, 9 kishi vafot etgan va tabiiy ko'payish 13
kishiga to'g'ri kelgan.
90
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
