A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

4. 
Trapetsiyasim on rezbalar 
(GOST 9494-81). Bunday rezbalar 
ilgarilanma-qaytma harakatlami uzatuvchi vintlarda qo‘llaniladi. Rezba- 
ning 
profili 3.1-jadvalda keltirilgan. Trapetsiyasimon rezbalar uchun 10 
mm 
dan 640 mm gacha b o ‘lgan diametrlar belgilangan. Bunday rezbalar 
bir va 
ko‘p kirimli hamda chapaqay va o ‘naqay qilib ishlanishi mumkin. 
Ko‘p kirimli 
rezbaning m uhim elem entlaridan biri rezbaning y o ‘lidir: 
1 "/}хп; P
- rezba qadami, mm, 
n
- kirimlar soni.
Chizmada trapetsiyasimon rezbalar quyidagicha belgilanadi: tashqi 
rezbalar Tr 50*4-8e
GOST 24738-81, bu yerda 
50
- rezba diametri, 
4 -
qadami, 
8e
- qo‘yimlar maydoni. Ichki rezbalar uchun 
Tr 5 0 * 4 -8 H
GOST 
24738-81, shuning o ‘zi chapaqay rezba uchun 
Tr 50>^4LH-8e
GOST 
24738-81.
K.o‘p kirimli rezbalarda qo ‘shim cha ravishda rezbaning y o ‘li ham
k o ‘rsatiladi. M asalan, 
Tr 5 0 * 8 (P 4 )-8 H
G O ST 24738-81, chapaqay 
rezba 
uchun 
Tr50x8(P4)LH-8H
GOST 24738-81, rezba belgisidagi 
P4
-
qadamlar, rezbaning yo‘li 
t=8 mm,
kirimlar soni 
n=t/p=&/4=2.
3.8-rasmda 
trapetsiyasimon rezbaning birikmadagi ko‘rinishidan misol keltirilgan.
41

---

5. 
T ira k r e z b a la r (GOST 10177-82). Bu rezbalardan kuch bir 
tomonga y o ‘nalgan m oslamalarda (domkrat, press, iskanja va shu kabi 
siqish vintlarida) ishlatiladi. Tirak rezbalar ham bir va ko‘p kirimli qilib 
tayyorlanadi. Tirak rezbalarga tegishli aniqlik klasslarini va dopusklar 
m aydonini GOST 25096-82 belgilaydi. Tirak rezba «5» harfi bilan 
belgilanadi.
Tirak rezbalar quyidagicha belgilanadi: 
S70~xl0-7h
GOST 10177- 
82, chapaqay rezba 
S70*10 LH-7h
GOST 10177-82. Bu yerda 
70 -
rezba 
diametri, 
10-
rezba qadami, 
7h
- qo‘yimlar maydoni. K o‘p kirimli rezbalar 
belgisiga qo ‘shimcha ravishda rezba y o ‘li (
t)
kiradi. Masalan, nominal 
diametri 
d=70
mm, rezba yoTi 
t=
20 mm va qadami P = 1 0 mm bo‘lgan 
tirak rezba quyidagicha belgilanadi: 
S7Q*20 (P10)
GOST 10177-82, 
shuning o ‘zi chapaqay rezba uchun 
S70*20 (P10) L H
GOST 10177-82.
G O ST 13535-87 ga m uvofiq pro fildag i burchagi 45° b o ‘lgan, 
kuchaytirilgan tirak rezbalar o ‘ta katta yuklar uchun (diametri 80-200 mm 
gacha) qo‘llaniladi. Bu rezbalar faqat 1 kirimli (n = l) qilib tayyorlanadi va 
quyidagicha belgilanadi: 
S200*12><450
GOST 13525-87, bu yerda 
200 -
rezba diametri, 
12 -
qadami, 
45° -
profildagi burchagi (ko‘rsatish shart).
3.9-rasmda tirak rezbaning birikmadagi ko‘rinishidan misol keltirilgan.
42

---

6
. 
Y um aloq re z b a (G O ST 13536-68). U shbu rezbaning profili 
yum aloqlanganligi uchun uni 
yum aloq rezba
deyiladi. Bu rezbalardan 
asosan santcxnika, elektr-yoritish asboblarida, plastm assa va chinni 
buyum larni biriktirishda foydalaniladi. GOST 13536-68 ga m uvofiq, 
faqat diametri 
d=
1 2
mm b o ‘lgan yumaloq rezbalar santexnika buyumlari 
(suv trubasi va hojatxona j o ‘m raklari hamda qorishtirish ventillarining 
nhpindellari)da ishlatiladi. Yumaloq rezbaning shartli belgisi 
«Кг»
b o ‘lib, 
chizmada quyidagicha belgilanadi: 
K r 12 *2,54
GOST 13536-68, bunda 
2,54
- rezbaning qadami mm da, ST SEV 3293-83 ga kirgan va diametri 
8
mm dan 
2 0 0
mm gacha b o ‘lgan yumaloq rezbalar yuqoridagilar bilan 
bir xil profilga ega bo ‘lgani uchun bu standart bevosita davlat standarti 
nlfatida qabul qilingan va m uom alaga joriy qilingan. Bu rezbalam ing 
shartli belgisi 
«Rd»,
chizm ada belgilanishi 
R d 20
ST SEV 3293-83; 
chapaqay rezba 
R d 20 L H
ST SEV 3293-83. Elektr chiroqlarida va shu 
kabi buyumlarda GOST 6042-83 ga muvofiq yumaloq Edisson rezbalari 
qo'llaniladi. Ular chizmada 
E 14
GOST 6042-83 ko‘rinishda belgilanadi, 
bu yerda, 
E
- rezbaning shartli belgisi, 
14 -
tashqi diametri.
Yuqori profilli rezbalar GOST 19681-83 ga muvofiq turli o ‘lchamdagi 
qorishtirish ventili shpindelida ham da GOST 20275-74 ga muvofiq suv 
trubasi j o ‘m raklarida ishlatiladi. Bunday rezbaning shartli belgisi 
«Кг»
b o 'lib , u lar quyidagicha belgilanadi: 
K r4 0 * 3 ,1 7
GO ST 19681-83, 
Kr40
*
3,175
GOST 20275-74.
Y uqorida k o ‘rib o ‘tilg an stan d art rezb alard an tashqari p rofili 
to'rtburchak bo‘lgan nostandart rezbalar ham mavjud.