A. N. Samadov, O. S. Jumanov


 4 . 2 .   M e t a l l   b u y u m l a r i   i s h l a b   c h i q a r i s h



Download 1,9 Mb.
Pdf ko'rish
bet176/334
Sana25.04.2020
Hajmi1,9 Mb.
#47194
1   ...   172   173   174   175   176   177   178   179   ...   334
Bog'liq
Tovarlar ekspertizasi darslik

 
1 4 . 2 .   M e t a l l   b u y u m l a r i   i s h l a b   c h i q a r i s h  
 
Metall  buyumlari  ishlab  chiqarish  besh  jarayondan  iborat.  Metall 
buyumlari  quyish  bosim  va  kukun  metallurgiyasi  usullarida  bajariladi. 
Quyish usulida buyumlar qoliplar yordamida tayyorlanadi. Masalan, isitish 
radiatorlari qum qoliplari yordamida, buyumlarning qismlari bosim orqali 
quyish  va  quvurlarga  quyib  aylantinsh  usulida  ishlab  chiqariladi.  Bosim 
usuliga  jo„valar  yordamida  chigirtash  (prokatka)  yo„li  bilan  tunuka,  sim, 
tunukalarni  shtamplarda  qirqib  yoki  egib  oshxona  asboblari  va  idishlar, 
bosqon  bilan  bolg„alab  turli  buyumlar  ishlab  chiqarish  kiradi.  Kukun 
metallurgiyasi  usulida  qiyin  eriydigan  volframdan  maydalab  yuqori 
tebranishdagi  tok  yordamida  qizdirish  natijasida  elektr  lampalarining 
cho„g„lanish simlari olinadi. 
Metall  buyumlari  sirtiga  mexanik  ishlov  berish  to„rt  usulda 
bajariladi:  1.  Tirnash  (krasovka)  -  quyma  buyumlarning  sirtini 
aylanayotgan  metall  cho„tkalar  yordamida  tekislash.  2.  Jilvirlash  -  mayda 
buyumlarning  sirtini  ayianayotgan  barabanlardagi  jilvirlash  kukuni 
yordamida  tekislash.  3.  Silliqlash  (shlifovka)  -  hunarmandchilik 
asboblarining  kesuvchi  qismlarini  jilvirlash  toshlari  yordamida  charxlash. 
4.  Sayqallash  (polirovka)  -  alumin,  latun  va  zanglamaydigan  po„latdan 
qilingan buyumlar sirtini oynaday silliqlash. 
Metall buyumlari qismlarini ulash besh usulda amalga oshiriladi: 
1. Parchinlash - idishlarning dastasini mixparchin yordamida ulash. 
2. Biriktirish  -  alumin  va  ruxlangan  idishlar  ishlab  chiqarishda 
tunukaning chetini buklash.  
3. Kavsharlash  -  buyum  qismlarini  oson  eriydigan  qotishmalar  bilan 
ulash.  Oziq-ovqat  idishlarining  qismlari  tarkibida  10%  qo„rg„oshini  bor 
qalayi  bilan  qolgan  po„lat  buyumlarining  qismlari  tarkibida  -  39% 
qo„rg„oshini bor qalayi bilan, alumin idishlari tarkibida 10% ruxi bor qalay 


212 
 
bilan latun choynaklarining jo„mragi tarkibida 46 yoki 64%  ruxi bor  mis 
qotishmasi  va  elektr  sovitkichlarning  doimiy  tebranishdagi  qismlari 
tarkibida 25 yoki 45% kumushi bor latun bilan kavsharlanadi. 
4.Taxtakachlash  -  o„rnashuvi  zich  bo„lgan  quvurlarni  bir-biriga 
kiritib, bosim natijasida biriktirish. 
5.Payvandlash  -  qismlar  uchini  critib  ulash.  Eritish  uchun  atsetilcn 
yoki o„zgarmas tok ishlatiladi. 
Po‗lat buyumlariga issiqlik yordamida ishlov berish uch xil bo„ladi: 
1.  Yumshatish  -  muayyan  haroratgacha  qizdirib,  pech  bilan  birga 
juda  sekin  sovitish  natijasida  buyumni  ichki  kuchlanishlardan  xoli  qilish. 
Bunda  po„latning  tarkibi  mayda  donali  ferrit  (sof  temir)  va  sementitdan 
tashkil topadi. Hunarmandchilik asboblari va uy-ro„zg„or mashina-larining 
qismlariga shunday ishlov beriladi. 
2.  Chiniqtirish  -  muayyan  haroratgacha  qizdirib,  sovuq  suvda 
sovitish  natijasida  buyumning  qattiqligini  oshirish.  Bunda  po„latning 
tarkibidagi  karbon  temir  chambaragiga  o„rnashganicha  qolaveradi. 
Hunarmandchilik asboblarining kesuvchi qismi shu usulda toblanadi. 
3. Bo„shatish- 723°C gacha qizdirib, pech bilan birga sekin sovitish 
natijasida toblash. Bunda hosil bo„lgan ichki kuchlanish olib tashlanadi. 
Qora  metall  buyumlarini  yemirilishdan  saqlash.  Metall  buyumlar 
ikki  xil  usulda  yemiriladi:  1.  Kimyoviy  yemirilish.  Rangli  metallar 
havodagi kislorod ta‟sirida oksid pardasi bilan qoplanganligi tufayli elektr-
kimyoviy yemirilishga chidamli bo„ladi. Misning nam havoda ko„karishi, 
kumush  va  misning  vodorodli  oltingugurt  muhitida  qorayishi  ham 
kimyoviy yemirilishga kiradi. 2. Elektr-kimyoviy yemirilish. 
Qora  metall  buyumlarni  yemirilishdan  saqlash  uchun  quyidagi  uch 
usul qo„llaniladi: 
1.  Metallni  passivlashtirish.  Buning  uchun  metall  legirlanadi  yoki 
buyum sirti sayqallanadi. 
2. Tashqi  muhitni  passivlashtirish.  Bu  maqsadda  ingibitor  (aminlar, 
ammoniy  va  benzoy  kislotasi  tuzlari)  va  qurituvchilar  (silikagel) 
ishlatiladi.  Qimmatbaho  elektron  asboblar  tashish  paytida  ingibitor 
shlimdirilgan  qog„ozga  o„raladi  yoki  qutilarga  joylashdan  oldin  asbob 


213 
 
qurituvchi solingan polietilen xaltachaga berkitiladi. Ingibitor asbob ustida 
suyuq bo„lmagan parda hosil qiladi. Qurituvchi namni shimib oladi. 
3. Metallni  tashqi  muhitdan  ayirish.  Bunga  erishish  uchun 
buyumlarning  usti  zanglamaydigan  metall  yoki  boshqa  moddalar  bilan 
qoplanadi.  Metall  bilan  qoplash  usuli  buyumni  yemirishdan  saqlashiga 
qarab,  anod  va  katod  turlariga  bo„linadi.  Anod  qoplash  usulida,  masalan, 
po„latni  ruxlashda  va  lalunni  nikellashda,  birinchi  navbatda  qoplangan 
qatlam yemiriladi. Katod qoplashda esa, masalan, po„lat ustini nikellashda, 
aksincha,  birinchi  navbatda  buyum  yemiriladi.  Ammo  qalayi  oziqaviy 
kislotalar  eritmasida  kompleks  tuzlar  hosil  qilishi  sababli  manfiy 
potensialga ega bo„lib, konserva bankasini yemirishdan saqlaydi. 
Qoplash  buyumlarni  metall  eritmasi  botirish  va  galvan  usullarida 
balariladi.  Birinchi  usul  bo„yicha  qoplashda  yengil  eruvchi  metallar, 
chunonchi  qalay  va  rux  ishlatiladi.  Rux  bilan  qoplashda  qirov  shaklida 
naqsh  solish  uchun  eritmaga  0,15%  alumin  qo„shiladi.  Galvan  usulida 
qoplashda  o„zgarmas  tok  qo„llaniladi.  Buyumga  manfiy  tok  zaryadini, 
tosga  esa  musbat  zaryadni  ulab,  qoplanadigan  metall  tuzga  botiriladi. 
Nikel g„ovak qatlam hosil  qilgani uchun nikellanadigan buyum awal  mis 
bilan qoplanadi. 
Metall  bo„lmagan  moddalar  bilan  qoplashga  oksidlash,  sirlash, 
bo„yash  va  polimer  bilan  qoplash  usullari  kiradi.  Oksid  qatlamlar 
kimyoviy  va  elektr-kimyoviy  usullarda  hosil  qilinadi.  Masalan, 
hunarmandchilik  asboblari  yoki  deraza-eshik  anjomlari  natriy  ishqori  va 
nalriy nitratining qaynoq eritmasiga botirib olinsa, usrida temir oksidining 
qora rangli qatlami hosil bo„ladi. U namga chidamsizligi uchun tashishda 
buyumlar  yog„lanadi.  Alumin  idishlari  va  attorlik  buyumlari  sirtida 
elektroliz  usulida  15  mkm  qalinlikdagi  oksid  qatlami  hosil  qilinadi. 
Elektrolizda  buyum  anod  vazifasini  balargani  uchun  jarayonga  atiodlash 
deyiladi. Qatlam ilma-teshikli bo„lganligi sababli buyumlar bo„yafadi. 
Qora metalldan yasalgan idishlarni sirlashda silikat emali ishlatiladi. 
Uning tarkibi 50% kremnezyom, 20% soda, 30% alumin oksidi va ozgina 
titan  oksididan  iborat.  Idishlarning  chekkasiga  surtiladigan  sir  tarkibida 
kobalt oksidi ham bor. Ba‟zi tovarlarning ichi, shuningdek, dazmollarning 


214 
 
tagi o„tga chidamli teflon (tetraftoretan) bilan qoplanadi. 

Download 1,9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   172   173   174   175   176   177   178   179   ...   334




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish