A. N. Samadov, O. S. Jumanov

1 . 5 .   T o v a r l a r n i n g   t u r k u m l a n i s h i   v a   a s s o r t i m e n t i  
 
Tovarlarni  tasniflash  (klassifikatsiya
3)
-  bu  ularni  biror  bir  umumiy 
belgilariga  bog„liq  holda  kategoriyalarga,  darajalarga  taqsimlab 
chiqishning  mantiqiy  jarayonidir.  Tasniflash  inson  faoliyatining  barcha 
sohalarida  muhim  ahamiyatga  egadir.  Fanda  u  tadqiqotlar  natijalarini 
umumlashtiradi va tartibga soladi hamda ilmiy izlanuvchanlikning muhim 
vositasi hisoblanadi. 
Tovarlar  ekspertizasida  tovarlar,  ularning  xususiyatlari,  sifat 
ko„rsatkichlari  kabilar  tasniflanadi.  Bugungi  kunda  bozorda  o„n  minglab 
nomdagi  tovarlar  mavjuddir,  ilmiy-texnik  taraqqiyot  natijasida  esa 
ularning nomenklatura
4
si yanada kengayib bormoqda. 
Ko„pdan-ko„p  ashyolarni  biron  umumiy  alomatiga  ko„ra  guruhlar, 
sinflar va boshqa bo„linmalarga taqsimlash tasniflash deyiladi. Mahsulotni 
birgina  alomatiga  ko„ra  tartibga  solish  guruhlash  deyiladi.  Odatda  tasnif-
lash  oddiy  guruhlashdan  farq  qiladi  va  o„zaro  bog„langan  bir  necha 
taqsimot  bosqichlari  bo„ladi.  Bir-biriga  muayyan  tarzda  bo„ysinishgan 
bo„linmali mahsulotni tasniflash yo„li ierarxik tartibga solish deyiladi. 
Sanoat  mahsulotlarining  asosiy  tasniflash  alomatlari  quyidagilardir: 
kelib  chiqishi  (qora  metallurgiya,  mashinasozliq  kimyo  sanoati,  neftni 
qayta ishlash sanoati va hakazolar); ishlab chiqarish jarayonida qatnashuvi 
(xom  ashyo,  asosiy  va  yordamchi  materiallar,  yoqilg„i  hamda  elektr 
energiyasi  va  boshqalar);  vazifasi  (flyuslar,  dizel  yoqilg„isi,  sovutuvchi 
suyuqliklar,  payvand  elektrodlari  va  h.k.).  Ishlab  chiqarish-texnik 
ahamiyatidagi  mahsulot  shakli,  kattaligi  va  boshqa  alomatlardan  iborat 
tabiiy holatiga ko„ra ham tasnif qilinadi.  
Mahsulot  sarfini  hamda  mahsulot  zahiralarini  me‟yorlashtirishda, 
moddiy  texnika  ta‟minoti  rejalarini  ishlab  chiqishda,  milliy  iqtisodiyotni 
moddiy resurslar bilan ta‟minlash holatini nazorat etib turishda va boshqa 
ishlarda  ana  shu  tasnifikatordan  foydalaniladi.  Kodlashtirish  natijasida 
mahsulot nomlariga shartli belgilar (kodlar, shifrlar, nomenklatura nomeri) 
                                           
3
 Lotincha classis-razryad, fasere-qilmoq, amalga oshirmoq. 
4
 Lotincha nomenclatura-ro‟yxat, nomlarning jamlamasi yoki tartibi. 

---

28 
 
qo„yiladi,  bu  narsa  murakkab  nomlardan  qochishga,  iqtisodiy  axborot 
ishlab chiqishni avtomatlashtirishga imkon beradi. 
Assortiment-  bu  iste‟mol,  savdo  yoki  ishlab  chiqarishdagi  aniq  bir 
belgilariga  mos  holda  birlashtirilgan  har  xil  ko„rinishdagi,  turdagi 
tovarlarning  majmuasidir.  Assortiment  tovarni  tavsiflovchi  muhim 
ko„rsatkichlardan  biri  hisoblanadi.  Sanoat  va  savdo  assortimentlari 
farqlanadi.