A jabborov, S. Begmatov, M. Azamova

62

---

MUSIQALI TEATR
Mavzu rejasi:
1.  0 ‘zbek musiqali teatrining rivojlanishi.
2.  Musiqali dramalar: “Halima”, “Farhod va Shirin”, “Layli va 
Majnun”,  “Gulsara”,  “Tohir  va  Zuhra”,  “Alpomish”,  “Ravshan  va 
Zuixumor”,  “Nurxon”,  “Vatan  ishqi”,  “Zafar”,  “Alisher  Navoiy 
Astrobodda”,  “Momo  yer”,  “Ishqing  bilan”,  “Kimga  to‘y,  kimga 
a’za”, “Yusuf va Zulayho”, “Fotima va Zuhra”.
3.  Musiqali  komediyalar:  “Oltin  ko‘l”,  “Toshbolta  oshiq”, 
“Jon qizlar”, “Ajab savdolar”, “0 ‘jarlar”.
0 ‘zbekistonning madaniy hayotida XX asrda bunyodga kelgan 
Alisher  Navoiy  nomidagi  davlat  akademik  katta  opera  va  balet 
teatri,  Muqimiy  nomidagi  Respublika  davlat  musiqali  drama  va 
komediya  teatri,  Berdaq  nomidagi  Qoraqalpog‘iston  avtonom 
respublikasi  davlat  musiqali  teatri  va  Respublikamizning  barcha 
viloyatlaridagi  hamda  Qo'qon  va  Bekobod  shaharlaridagi  musiqali 
drama  va  komediya  teatrlari  xalqimizning  ma’naviy  hayotida 
alohida  ahamiyat  kasb  etib  kelgan.  0 ‘zbek  teatrining  yillar 
davomida  bosib  o‘tgan  tarixiy  va  ijodi  yo‘li  hamda  faoliyati  keng 
qamrovli, samarali ekanligini e’tirof etish lozimdir.
Tarixdan  ma’lumki,  o‘zbek  va  0 ‘rta  Osiyo  xalqlarining 
madaniy  hayotlarida  XX  asrga  qadar  qadimiy  Yunon  va  Yevropa 
davlatlarida  shakllangan  “musiqali  drama”,  “musiqali  komediya”, 
“operetta”, “vodivil”,  “opera”,  “balet” kabi janr hamda teatr san’ati 
turlari bo'lmagan. Mahalliy xalqlarning yuqoridagi mavzularda tilga 
olingan  teatr  elementlari,  xalq  tomoshalari,  “mim”  (taqlid), 
“masxaraboz”,  “askiya”,  “qo‘g‘irchoq”,  teatming  ko‘plab  turlari 
qadim-qadim  zamonlardan  rivojlanib  kelgan.  Ularni  umumlashtirib 
“xalq teatri” atamasi qo‘llanmoqda. “Xalq teatri” san’ati uzoq asrlar 
davomida  past-baland,  mashaqqatli  yo‘llarni  bosib  o‘tdi.  Markaziy
63

---

Osiyoda  turli  davrlarda  bunyodga  kelgan  davlatlaminig  siyosiy  va 
diniy  mafkurasida  “xalq  teatri”ga  munosabat  turlicha  bo‘Igan  edi. 
Masalan,  0 ‘rta Osiyo xalqlari  Islom dinini qabul qilganidan  buyon, 
ya’ni  eramizning  VII  asridan  boshlab  “xalq  teatri”ga  din  arboblari 
tomonidan  munosabat  keskin  ravishda  o‘zgardi.  Turli  bahonalar 
bilan  tahqiq  qilishlariga  qaramasdan  “xalq  teatri”  aktyorlari  o‘z 
kasbiy  mahoratlarini  avlodlardan-avlodlarga  yetkazib,  yetarli  ijod 
qilib,  ulkan  ma’naviy  me’ros  qoldirdilar.  Ular  bizning  XXI  asrga 
qadar yetib keldi.
“Xalq  teatri”ning  muhim  ahamiyatga  ega  bo'lgan  tarkibiy 
tarmog‘i bu -  musiqadir. Masxaraboz, qiziqchi, ayniqsa qo‘g‘irchoq 
tomoshalarida  ishtirok  etuvchi  aktyorlar  o ‘zbek  xalq  terma, 
aytishuv,  lapar,  yalla,  qo‘shiq  va  turli  cholg‘u  kuylardan  keng 
foydalangan  holda  ijro  etganlar.  Xalqqa  ko‘rsatilayotgan  tomosha 
voqealariga musiqa bevosita aloqador bo‘Imasa-da, obrazga kirishda 
va zavq ta’sirini kuchaytirishda albatta musiqa ishlatilgan. Tomosha 
boshlanishidan  avval  tomoshabinlami  to‘plashda  karnay,  surnay, 
nog‘ora, doira kabi cholg‘u - sozlardan tashkil topgan ansambl ham 
doimiy  ravishda  ishtirok  etgan.  “Xalq  teatri”ning  aktyorlari  o‘z 
kasbining  ustasi  boiishlari  bilan  birga,  ular  badiiy  so‘z,  askiya, 
musiqa  va  raqs  san’atlarini  ham  yaxshi  bilganlar.  Shuninig  uchun 
s