A. B. Xayitov, A. M. Akbarov personalni

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
254 
XII bob. PERSONALNING HUQUQ VA MAJBURIYATLARI 
 
12.1. Jamoa shartnomalari va kelishuvlari 
 
Bozor  iqtisodiyoti  nafaqat  iqtisodiy,  balki  mehnat  munosabatlarining  ham 
mazmun  va  mohiyatida tub o’zgarishlarni amalga oshirishni taqazo etadi. Ma’lumki, 
boshqaruvning ma’muriy-buyruqbozlik tizimi davlat tomonidan ijtimoiy va iqtisodiy 
sohalarning  barcha  jabhalarini  nazorat  qilishni,  shu  jumladan  ishchi  kuchidan 
foydalanish,  mehnatga  haqto’lash  va  boshqa  masalalarni  yakka  o’zi  hal  etishiga 
asoslangan  edi.  Bu  tizimda  xodim  o’z  mehnat  shart-sharoitlari,  huquq  va 
majburiyatlarini himoya qilish imkoniyatiga ega emas edi. 
O’zbekiston  Respublikasida  bozor  munosabatlarining  shakllanishi  mehnat 
munosabatlarini  qonuniy  demokratik  asosda  yo’lga  qo’yish,  ish  beruvchilar  va 
xodimlar 
o’rtasida 
munosabatlarni 
shartnoma 
va 
kelishuvlar 
bilan 
muvofiklashtirishga  yo’l  ochib  berdi.  Mehnat  munosabatlariga  oid  bu  huquqiy 
me’yorlar  respublika  parlamenti  tomonidan  1996  yil  1  apreldan  e’tiboran  amalga 
kiritilgan  (so’ng  bir  qator  o’zgartish  va  qo’shimchalar  kiritilgan)  O’zbekiston 
Respublikasining Mehnat kodeksida
1
 o’z ifodasini topdi. 
Ana  shunday  sharoitlarda  ijtimoiy  munosabatlar  huquqiy-tashkiliy  murakkab 
tuzilishining  tarkibiy  qismi  hisoblangan  jamoa  —  shartnoma  muvofiqlashtirishining 
ahamiyati  yanada  ortadi.  Ish  beruvchi  bilan  xodim  o’rtasidagi  munosabatlarning 
davlat tomonidan hamda shaxsiy  mehnat shartnomasi asosida  muvofiqlashtirish  ham 
ana  shu  tizim  tarkibiga  kiradi.  Mehnat  bozorida  jamoa-shartnoma  tizimini 
rivojlantirishdan  ish  beruvchi  ham,  xodim  ham  manfaatdordir.  Chunki  mazkur  tizim 
juda  muhim  vazifalarni:  mehnat  munosabatlarida  ishtirok  etuvchi  har  ikki  tomon 
manfaatlarini  himoya  qiladi,  mehnat  munosabatlarini  tartibga  soladi,  ularni  barqaror 
bo’lishini ta’minlaydi. 
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitlarida  ish  beruvchi  va  xodim  o’rtasidagi  mehnat 
munosabatlari ijtimoiy sheriklikni taqozo etadi.