A. A. Kaxxarov, yu. Sh. Avazov, U. A. Ruziyev

Kompyuter tizimlari (KT) - bu ma'lumotlarga birgalikda ishlov berish uchun ishlatiladigan turli komponentlar to‘plamidir. Kompyuter tizimlarining asosiy maqsadi - kompyuterda masalalami yechish jarayonlarini osonlashtirish. Ishlov beriladigan ma'lu- motlarni ba'zida axborotlar deb hisoblash amalda mavjudligiga ko‘ra, axborotlarga ishlov berish maqsadidan kelib chiqib, axborot tizimlari va axborot-hisoblash tizimlari kabi atamalar ham qo‘llaniladi.
Axborot tizimi (AT) - bu axborotlarni tashkillashtiruvchi, saqlovchi va o‘zgartiruvchi tizim, ya'ni asosiy predmeti va mehnat mahsuloti axborot boTgan tizim tushuniladi. Agarda axborot tizimida axborot ustida hisoblash-ishlov berish ishlari olib borilsa, u holda uni ;i\borot hisoblash tizimi (AXT) deb atash mumkin.
Yuqonda qayd qilinganidek, ko‘pchilik zamonaviy AXT axborot- lai in o‘zgartirmaydi, ma'lumotlami o‘zgartiradi. Shuning uchun ко ' pmcha ulami ma'lumotlarga ishlov berish tizimi deb ataladi.
Ma'lumotlarga ishlov berish tizimini (MIT) foydalanuvchiga .11 in ho' If-,an ma'lumotlarni o'zgartirish vosita va o‘zaro bog‘langan n- nil и lo plaim sifatida qarash mumkin.
As boi oi hisoblash tizimlarini jismoniy toifaga kiritiladi, v. iliolanki, ulami mehnatining mahsuli jismoniy emas.

1. 
   Axborot-hisoblash tizimlarining turlari va vazifalari
   

Axborotlarni o'zgartirish amalini mexanizatsiyalashtirilganlik darajasij'a qaiab MIT quyidagilarga bo‘linadi:

• 
  qo Ida ishlov berish lizimlan (QIT);
  
• 
  mexamzatsiyalashtirilgan (M1BT);
  
• 
  avtomatizatsiyalashtirilgan (AIT);
  
• 
  axborotlarga avtomatik ishlov berish tizimlari (ААГГ).
  

QIT da barcha axborotlarni o'zgartirish amallari qo'lda inson lomonidan qandaydir texnik vositalarni qo‘llamasdan bajariladi.
MIBT da inson ba'zi axborotlarni o’zgartirish amallarini bajarish uchun texnik vositalami ishlatadi. AIT da axborotlarni o’zgartirish amallar jamlamasinmg ba'zilari (lekin barchasi’ emas) inson ishtirokisiz amalga oshiriladi, nafaqat axborot o’zgartirish amal- larining alohida olinganlari mexanizatsiyalashtirilmay, balki oldingi amaldan keyingi amalga o'tishlar ham mexanizatsiyalashtiriladi - avtomatizatsiyalashtirishning mezanizatsiyalashtirishdan sifatli farqi ham mana shunda (mexanizatsiyalashtirishda amallar o’rtasidagi o'tishlar qo’lda bajariladi). AAIT da axborotlarni o’zgartirish amallari va ular o’rtasidagi o’tishlar avtomatik ravishda bajariladi, inson boshqarish zvenosi sifatida ishtirok etmaydi. AAIT da inson tizim ishlashini tashqaridan kuzatuvchi vazifasini bajarishi mumkin.
Yuqorida qayd qilib o’tilgan MIT turlaridan ko’pchilik murakkab boshqarish tizimlari o’rtasida eng samaralisi avtomatiza- tsiyalashtirilgan ishlov berish tizimidir (AIT), u o’z tarkibiga kompyutemi oladi. Murakkab tizimi arni boshqarishda eng asosiy vazifa insonga tegishli, texnik vositalar (kompyuter ham) uning yordamchilari bo’lib hisoblanadi. Kompyuter, masalan, o’zidan-o’zi qudratli emas, u algoritm va dasturlar ko’rsatmasi bo’yicha amallami bajaradi, ularni esa inson yaratadi, bu dasturlar esa ko’pincha ideal emas albatta. Samarali AIT qurishning eng muhim tamoyillari quyidagilar.'

•