5-mavzu: geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlar tasnifi tayanch so‘zlar

5.3. Geografiya ta’limi metodlari

Ta’lim metodlari samaradorligini oshirish hozirgi sharoitda dolzarb vazifalardan biridir. Bir yoki bir necha metodni afzal ko‘rish yoki bilish qiyin. Bunga har tomonlama yondashish zarur. ta’limdagi muvaffaqiyatni ta’lim metodlari tizimi ta’minlaydi. Metodlarning har biri o‘ziga xos afzalliklarga ega. U yoki bu tushunchani o‘quvchi ongida shakllantirishda har bir metodning o‘ziga xos o‘rni bor.

Ta’lim metodlarida o‘qituvchining qiyofasi, uning dunyoqarashi ruhiy pedagogik uslubiy va maxsus ilmiy tayyorgarligi aks etgan bo‘ladi. Xuddi ana shu omillar ta’lim metodlari samaradorligini belgilaydi. Muayyan metodga yaxshi tayyorgarlik bo‘lgan o‘qituvchida shu metodning o‘zi salbiy jihatlarini ham namoyon qilishi mumkin. shu sababli ta’lim metodlari samaradorligini oshirish uchun o‘qituvchining tayyorgarlik darajasi muhim ahamiyatga ega. Metodlarni noto‘g‘ri tanlash o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalari sust egallashga sabab bo‘ladi. Demak ta’limda universal metod yo‘q.

Shu tufayli ham o‘qituvchi faqat bitta metoddan foydalanib dars o‘tmaydi. Bunday bo‘lishi mumkin emas. Geografiya ta’limining eng muhim xususiyati shundan iboratki, o‘qituvchi aksariyat darslarni o‘tishda olgan bayon metodlarini (leksiya, hikoya, suhbat, savol-javob karta bilan uyg‘unlashgan holda qo‘llaydi va samarali natijalarga erishadi). Har bir bilim ko‘nikma malaka xilma-xil metodlarni qo‘llashni talab qladi. Chunki u yoki bu metodni tanlash dars mazmuni, maqsadi o‘quvchilarning tayyorgarligi o‘quv jihozlari bilan ta’minlanganlik kabi ko‘plabi omillarga bog‘liq ekanligini hayotning o‘zi talab qilmoqda.

Geografiya ta’limida kartalarani rasmlarni tanlashda izchillikning bo‘lmasligi ham bilimlarning sust o‘zlashtirishga sabab bo‘ldi. Masalan: 7-sinfda «Afrika tabiat zonalari» mavzusida o‘quvchilar «ekvatorlos o‘rmon» «sovanna», «sahro» kabi tushunchalarni egallashlari kerak. Bunda dastlab o‘qituvchi o‘quvchilarda yuqoridagi tabiat komplekslarining tasvirini o‘quvchilar ko‘z oldida gavdalantirish keyin esa uni kartadagi o‘rni bilan bog‘lab ularda tabiiy hududiy komplekslar turli tumanligi haqda o‘quvchilar zarur bilimga ega bo‘ladilar.

Quyidagi geografik bilim manbalariga ko‘ra o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyati asosida eng ko‘p qo‘llaniladigan geografiya ta’limi metodlarini ko‘rib chiqamiz.