3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

3- MAVZU: BUXGALTERIYA HISOBINING SCHYOTLARINI TURKUMLARGA
AJRATISH VA SCHYOTLAR REJASI 
 
3.1. Buxgalteriya hisobining schyotlarni turkumlarga ajratish to’q’risida tushuncha. 
3.2. Buxgalteriya hisobi schyotlarini tayinlanishi va to’zilishiga qarab turkumlarga ajratish. 
3.3. Schyotlar rejasi. 
3.1.Buxgalteriya hisobining schyotlarni turkumlarga ajratish to’q’risida tushuncha. 
Korxona, tashkilot muassasalarda o’z xo’jalik faoliyatini amalga oshirish davomida 
xo’jalik mablag’larini va ularning tashkil topish manbaalarini, xo’jalik jarayoni va sodir 
bo’layotgan turli-tuman xo’jalik operatsiyalarini aks ettirish uchun bir kancha buxgalteriya 
hisobi schyotlaridan foydalaniladi. 
Buxgalteriya hisobining barcha schyotlari korxonadagi xo’jalik mablag’lari yoki 
ularning tashkil topish manbalariga yoki xo’jalik jarayonining hisobini olib borishga 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

mo’ljallangan bulsada, ularning ko’pchiligini umumiy xususiyatlariga qarab bir xil 
guruhlarga yig’ish mumkin. Buning natijasida xo’jalik operatsiyalarining hisobini 
yuritish uchun kerakli miqdordagi buxgalteriya hisobi schyotlaridan foydalaniladi. 
Buxgalteriya hisobi schyotlari o’zlarining xususiyatlariga qarab quyidagi turkumlarga 
ajratiladi. 
1 .Schyotlarning tayinlanishi va to’zilishiga qarab. 
2.Schyotlarning iqtisodiy mazmuniga qarab. 
Buxgalteriya hisobi schyotlarining tayinlanishi va to’zilishga qarab turkumlarga 
ajratilganda bu schyotlarning nima uchun xizmat qilishi, ularning debet oboroti bilan kredit 
oboroti hamda qoldig’ining qanday mazmunga egaligi hisobga olinadi. Bunday turkumlarga 
ajratish schyotlardan xo’jalik operatsiyalarini yozish uchun to’q’ri foydalanish, kerakli 
ko’rsatkichlarni olish uchun qaysi schyotlardan foydalanish zarurligini aniqlashga yordam 
beradi. 
Schyotlarning tayinlanishi va strukturasiga kura guruhlashtirishni urganish 
buxgalteriya schyotlarida ikki yokdama yozish usulini uzlashtirishga katta yordam beradi. 
Buxgalteriya schyotlarini iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlarga ajratishda bu 
schyotlarda nimalar hisobga olinishi hisobga olinadi. Bunday guruhlash xo’jalik 
mablag’larini va ularning tashkil topish manbalarini hamda xo’jalik jarayonining 
mavjuddigini,axvoli va harakatini tasvirlash.ma'lumotlar olish uchun qaysi schyotlardan
foydalanish zarurligini ko’rsatadi.Shuning uchun ham buxgalteriya hisobining schyotlar 
rejasi iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlarga ajratishga asosan ishlab chiqiladi.
Buxgalteriya schyotlarini ikki xususiyatiga qarab turkumlarga ajratish schyotlarning 
tayinlanishi.strukturasi va iqtisodiy mazmunini tula aks ettiradi. Buxgalteriya hisobi 
schyotlarini iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlarga ajratishning zaminida buxgalteriya
hisobi ob'ektlarining xo’jalik mablag’lariga.va ularning tashkil topish manbaalariga va 
xo’jalik jarayoiniga bulinishi hamda bu schyotlarda nimalar hisobga olinishi yotadi. Agar 
buxgalteriya 
hisobida 
qo’llanilayotgan 
schyotlar 
ktisodiy 
mazmuniga 
qarab 
guruhlashtirilsa.ular ikki guruhga bo’linadi. 
1 .Xo’jalik mablag’larini hisobga oluvchi schyotlar. 
2-Xo’jalik jarayonini hisobga oluvchi schyotlar. 
Xo’jalik mablag’larini hisobga oluvchi schyotlardan xo’jalik mablag’larining holati va 
harakatini aks ettirish va ular o’stidan nazoratni olib borish uchun foydalaniladi. 
3.2. Buxgalteriya hisobi schyotlarini tayinlanishi va to’zilishiga qarab turkumlarga 
ajratish. 
Buxgalteriya hisobi schyotlarini tayinlanishi va to’zilishiga qarab quyidagilarga 
bo’linadi. 
1 .Asosiy schyotlar. 
2.Tartibga soluvchi schyotlar. 
3.Yig’ib taqsimlovchi schyotlar.
4.Kalkulyatsiya schyotlari.
5.Taqqoslovchi schyotlar.
6.Balansdan tashqari schyotlar. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

1.Asosiy schyotlar xo’jalik sub’ektlarining xo’jalik faoliyatini olib borish uchun 
ma’lum miqdorda xo’jalik mablag’lariga ega bo’lishi kerak. Shuning uchun buxgalteriya 
hisobi xo’jalik faoliyati o’stidan nazorat qilish maqsadida schyotlar yordamida korxona 
qanday mablag’larga ega va ular qanday mablag’lardan tashkil topganligi hamda hisob kitob 
munosabatlari haqidagi ma'lumotlar bilan ta'minlashi kerak. Bunday vazifani asosiy schyotlar 
yuritiladigan schyotlar guruhi bajaradi. Asosiy schyotlar uz navbatida korxonaning mehnat 
vositalari.oborot mablag’lari va muomala munosabatlarini hisobga olish uchun atalgan uch 
guruh schyotlarga bo’linadi. Keltirilgan bu uch guruh schyotlari aktiv schyotlardir. Bu 
schyotlarning debetida xo’jalik mablag’larining ko’payishi aks ettirilsa, kreditida esa xo’jalik 
mablag’larining kamayishi aks etgiriladi. Bundan tashqari asosiy schyotlar o’z navbatida 
ikkiga bo’linadi. 
1.Asosiy aktiv schyotlar. 
2.Asosiy passiv schyotlar. 
1.Asosiy aktiv schyotlar guruhi moddiy va pul mablag’larining harakatini hamda 
debitorlar bilan hisob-kitob ishlarini olib borishga mo’ljallangan («Asosiy vositalar», 
«Materiallar», «Tayyor mahsulotlar», «Kassa» va boshqalar.). 
2.Asosiy passiv schyotlar fondlar holatining o’zgarishini, kreditorlar bilan hisob kitob 
hisobini olib borishga mo’ljallangan («Ustav fondi» kreditorlar bilan hisob-kitob schyotlari 
va boshqalar) schyotlar kiradi. 
2.Tartibga soluvchi schyotlar hisobga olinadigan xulalik mablag’lari va ularning tashkil 
topish manbaalarining bahosini tartibga solishga mo’ljallangan schyotlar kiradi. («Asosiy 
vositalarning eskirishi»,»Arzon baholi va tez eskiruvchi buyumlarning esikrishi» va 
boshqalar.) 
3.Yig’ib taqsimlovchi schyotlar guruhiga umumishlab chqarish xarajatlari va boshqalar 
kiradi. 
4.Kalkulyatsiya schyotlari guruhi mahsulot ishlab chqarish uchun ketgan xarajatlarning 
umumiy summasini aniqlash va tannarxni hisoblashga mo’ljallangan schyotlar kiradi 
(«Asosiy ishlab chqarish», «yordamchi ishlab chqarish» va boshqalar).
5. Taqqoslovchi schyotlar guruhiga kiruvchi schyotlar bo’yicha schyotning debet va 
kredit tomonlariga yozilgan yozuvlar taqqoslanib, xo’jalik jarayonlarining natijalari 
aniqlanadi.
6.Balansdan tashqari schyotlar korxonada vaqtincha foydalanishda bo’lgan mablag’larni 
hisobga olishga mo’ljallangan schyotlar kiradi.