3-мавзу. Тўлдирувчиларнинг асосий хоссалари ва уларга қўйилган талаблар. Р е ж а намуна танлаш, солиштирма оғирлик. Тўлдирувчиларнинг уйилма зичлиги. Тўлдирувчиларнинг дона ва модда зичлиги

Тўлдирувчининг уйилма ҳажмий оғирлигини катталиги, массада унинг доналари қанчалик зич жойлашувига боғлиқдир. Демак, белгиланган ҳажмий оғирликдаги тўлдирувчининг уйилма ҳажмий оғирлиги тўлдирувчининг дона шакли ва донадорлик таркибига боғлиқ бўлади. Тўлдирувчининг уйилма ҳажмий оғирлигининг катта бўлиши, йирик тўлдирувчилар орасидаги бўшлиқнинг нисбатан кичик доналар билан тўлишини англатади.

Британия стандарти BS812:2:1995га кўра тўлдирувчилар устида тадқиқот ишлари тўлдирувчининг зичланмаган ва зичланган ҳолатида бажариш мумкин. Тўлдирувчининг уйилма ҳажмий оғирлиги тўлдирувчилар йириклигига боғлиқ ҳолда танланган махсус металл цилиндр ўлчов асбоби ёрдамида аниқланди.

Қум учун цилиндр идиш ҳажми 2,8 л, энг катта йириклиги 38,1 мм бўлган йирик тўлдирувчилар учун сиғими 14,1 л ўлчов цилиндр идиш қўлланилади.

Шуни таъкидлаш керакки, тỹлдирувчилар уйилма ҳажмий оғирлик аниқлаш ỹлчов идиши шакли ва сиғимига, ỹлчов идиши ỹлчамларига, тỹлдирувчилар доналарига боғлиқ. Берилган йирикликдаги тỹлдирувчилар доналари учун, идиш ỹлчами қанча керак бỹлса, тỹлдиргич ҳолати нисбатан донадор материал ҳажми кичик бỹлади. Шу сабабли Британия стандарти BS812:2: 1995 га кўра тадқиқот ишлари учун ỹлчов идишлар қỹлланилади.

Тўлдирувчининг уйилма ҳажмий массасини аниқлаш учун доимий массагача қуритилган зичланмаган ҳолатдаги тўлдирувчи намунаси ўлчов цилиндр идишга эркин тўкилади, сўнгра цилиндр устида ҳосил бўлган конус металл чизғич ёрдамида олиб ташланади, сўнгра идиш ва тўлдирувнинг биргаликдаги массаси аниқланади. Тўлдирувчини зичланган ҳолдаги уйилма ҳажмий оғирлигини аниқлашда ўлчов идиши уч босқичда тўлдирилади. Ҳар бир жараёнда ўлчов цилиндр идиши материалнинг 1/3 массасигача солинади, сўнгра 25 марта диаметри 15,9 мм бўлган айланали стержен ёрдамида зичланади. Тўлдирувчиларнинг ортиқчаси металл чизғич ёрдамида олиб ташланади.

Тўлдирувчининг сувга солинган ва юзаси-қуруқ ҳолатидаги нисбий солиштирма оғирлиги-ρ маълум бўлса, у ҳолда тўлдирувчи бўшлиқлиги қуйидаги формула бўйича аниқланади