3-mavzu: gaplarning tuzilishiga ko‘ra turlari: sodda gap (2 soat) R

Ajratilgan to‘ldiruvchilar
Ajratilgan to‘ldiruvchilar shakllanishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi:
1. Ko‘makchili qurilma oboroti shaklidagi ajratilgan to‘ldiruvchilar.
2. Oddiy gap bo‘lagi oboroti shaklidagi ajratilgan to‘ldiruvchilar.
Ko‘makchili qurilma oboroti shaklidagi ajratilgan to‘ldiruvchilar kesimdan uzoqda kelib, qaraganda, ustiga, singari, bilan birga va Shu kabi ko‘makchilar yordamida shakllanadi:
Oddiy gap bo‘lagi shaklidagi to‘lidiruvchilar, o‘zidan oldin kelgan to‘ldiruv­chi­ning ma’nosini izohlaydi, unga aniqlik kiritadi. Bunda vositasiz to‘ldiruvchi ham, vositali to‘ldiruvchi ham ajratilishi mumkin. Masalan, Sizga, o‘rta bo‘yli qizga, atlas ko‘ylak juda yarashibdi. (Yo.Shukurov) Bu norozilik, hech shubhasiz, uning dadasiga, Onaqo‘ziga qarshi qaratilgan edi. (O.Yoqubov) Bunday qarasa, biri – dadasining o‘z qo‘li bilan yozilgan xat, ikkinchisi dadasi xizmat qilayotgan qism komandiri – polkovnik tomonidan yozilgan xat ekan. (H.Nazir) Ana Shu sanoqli kishilar orasida operatsiyaning harbiy jihatini – yetkazib berishni ta’minlagan kapitan ham bor edi. (A.Chakovskiy)
Ajratilgan bo‘laklarda tinish belgilarining ishlatilishi
Ajratilgan bo‘laklarda tinish belgilari quyidagicha ishlatiladi:
1. Ajratilgan bo‘laklar, odatda, vergul bilan ajratiladi. Masalan, Biz, tibbiyot xodimlari, xalqqa jon-dildan xizmat qilamiz. (S.Soliev)
2. Ajratilgan bo‘laklarning tarkibi keng bo‘lsa yoki uning ichida verguli bo‘lsa, bunday ajratilgan bo‘laklar tire bilan ajratiladi. Masalan, Kotiba qiz – Ulfatoy o‘rta bo‘yli, oq yuzli, yonoqlari loladay, qop-qora qosh-ko‘zli ayol – choynakda choy ko‘tarib kirdi... (S.Soliev)


Takrorlash uchun savollar

1. Uyushiq bo‘lakli gaplar haqida gapiring.

2. Uyushiq bo‘laklar ta’ri­fini ayting.
3. Qanday bo‘laklar uyushib keladi?
4. Uyushiq bo‘laklar qanday ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin?
5. Uyushiq bo‘laklarda egalik, kelishik, ko‘plik qo‘shimchalari qanday qo‘llanadi?
6. Uyushiq bo‘laklar o‘zaro qanday vositalar yordamida boјlanishi mumkin?
7. Umumlash­tiruvchi bo‘lak va unda tinish belgilarining ishlatilishi haqida gapiring.
8. Uyushiq va uyushmagan sifatlovchi aniqlovchilar haqida gapiring.
9. Ajratilgan izoh bo‘laklarning ta’rifini ayting.
10. Gap bo‘laklarining ajratilishiga nima sabab bo‘ladi?
11. Ajratilgan izoh to‘ldiruvchi haqida gapiring.
12. Ajratilgan izoh sifatlovchi aniq­lovchi haqida gapiring.
13. Ajratilgan izoh qaratqich aniqlovchi ha­qida gapiring.
14. Ajratilgan izoh hol haqida gapiring.
15. Ravishdosh o‘ram va sifatdosh o‘ram ko‘rinishida ajratilgan hollar haqida gapi­ring.
16. Kesimning ajratilishiga misollar keltiring.
17.Ajratil­gan izoh bo‘laklarda tinish belgilarining qo‘llanishi haqida gapiring.
18. Uyushiq bo‘laklarning ajratilgan bo‘laklardan farqini ayting.