3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

Элита назарияси. Ушбу назария ХХ аср бошларида вужудга келган бўлиб, (В.Парето ва Г.Моски асарлари) аср ўрталарида янгидан ривожлантирилган (Х.Лассуэл, Д.Сартори, Т.Дай ва бошқалар). Мазкур назарияга кўра давлатни бошқариш жамиятнинг ҳукмрон доираси – элитаси томонидан амалга оширилишини исботлаш бош ғоя ҳисобланади, Унга кўра оддий халқ оммасига нисбатан ишончсизлик билдириб, у давлатни идора этишга қодир эмас, деб ҳисобланади. Назарияда элита тушунчасига ҳам алоҳида эътибор берилган. Элиталар турли белгилар (келиб чиқиши, маълумоти, тажрибаси, қобилияти кабилар)га қараб аниқланади. Шу билан бирга, элита таркиби халқ оммаси, яъни уларнинг энг қобилиятли вакиллари ҳисобига тўлдириб борилиши мумкин.
Мазкур назариянинг салбий жиҳати шундаки, унда аҳолининг муайян даражада ҳокимият ишларидан четлаштирилиши назарда тутилади. Шу билан бирга, ҳокимият ишлари амалда кишиларнинг ғоят чекланган доираси – депутатлар, давлат хизматчилари ва бошқалар (элита) томонидан олиб борилишини эътиборга оладиган бўлсак, унинг муайян даражада ҳақиқатга яқин эканлигини кўрамиз.
Технократик назария. Мазкур назария XX асрнинг 20-йилларида вужудга келган бўлиб, 60-70-йилларида анча кенг тарқалган. Унинг тарафдорлари сифатида Т. Веблен, Д. Барнхейм, Г.Саймон, Д.Белл ва бошқаларни кўрсатиб ўтиш мумкин. Ушбу назария элита назариясига ўхшаб кетсада, у ўзида ижтимоий воқеликни муайян даражада ҳисобга олиши билан ажралиб туради.
Мазкур назарияга кўра, жамиятни мутахассис-бошқарувчилар, менеджерлар идора этишлари лозим. Чунки, айнан улар жамиятнинг ҳақиқий эҳтиёжларини, унинг энг мақбул ривожланиш йўлларини, бунинг учун зарур воситаларни аниқлашга қодирдирлар. Давлат ҳокимиятининг бундай ташкил этилиши бошқарувни илмий асосда олиб бориш имконини беради ҳамда жамиятнинг ўсиб борувчи ривожини таъминлайди.
Плюралистик демократия назарияси. Мазкур назария ХХ асрда юзага келган бўлиб, унинг намоёндалари сифатида Г.Ласки, М.Дюверже, Р.Дарендорф, Р.Даль ва бошқаларни кўрсатиб ўтиш мумкин. Ушбу назария социал-демократларнинг ҳам, либералларнинг ҳам қарашларини ўзида ифодалайди. Унинг мазмунини ҳозирги жамиятда моҳият эътиборига кўра синфлар амалда йўқолиб кетган ва ҳокимият шу тариқа ўз синфий табиатидан халос бўлди, деган ғоя ташкил қилади. Бунда жамият – ёши, касб-кори, истиқомат жойи, манфаатлар доираси ва бошқа белгиларига кўра юзага келадиган кишилар ижтимоий бирлашмалари (страталар) йиғиндисидан иборат.