3 I bap. Kárxanalardıń bankrot bolıw procesiniń ayriqsha qásiyetleri hám aldın alıwdıń teoriyalıq tiykarları

Isbilermenlerdi islep shıǵarıw quralları menen támiyinlew mexanizmi⁶

7 Isbilermenlerdin’ islep shig’ariw qurallarina bolg’an talabi haqqinda mag’lumatlar bazasi

4

33

Mazkur hududda joylashgan korxona yoki sırtqılot

2 Kishi 5 5 11 Ds1111 isbilermenlik subiekti

4

3

Jergilikli basqariw organlari(ha’kimlikler) Aymaqlardag’I ka’rxana ha’m sho’lkemlerde bar bos turg’an islep shig’ariw qurallari haqqinda mag’lumatlar bazasi

6

Analizler sonı kórsetip atır, isbilermenlikti rawajlandırıwda xojalıqlar hám kárxanalar ortasında dúzilgen kontrak shártnamalarınıń mexanizmi jaqsı islemey atir. Kredit alıp iskerlik júrgizip atırǵan dıyxan hám fermerler, isbilermenler jetkizip bergen ónimi, atqarǵan jumısları ushın waqıtında aqsha alalmayatir. Nátiyjede olardıń debitorliq qarızları ko'beyip atir. Kreditti úziw ushın bolsa isbilermenler biznes-rejede kórsetilgen ǵárejetlerden geyde shetlewge májbúr bolıp atır. Bul óz gezeginde «Kreditten maqsetsiz paydalanilg’an» degen mashqalanı keltirip shıǵarıp atır. Tuwrı, ayırım jaǵdaylarda isbilermenler uzaq múddetli kredit shártnamasın ámelge asırıw processinde waqıt yamasa sharayat sebepli, qarıydar talabınan kelip shıǵıp, biznes-rejede kórsetilgen ǵárejetlerdi azmaz shetlep ótedi. Ádette bunday ǵárejetler jámi kreditning tek 10-20 payızın quraydı. Házirge shekem kredit qarjlarınan «maqsetsiz» paydalaniwdi bahalawdıń ya teoriyalıq, ya a’meliy kriteryaları islep shıǵılmaǵanlıǵı isbilermenler menen byudjetten tısqarı fondlar, qamsızlandırıw keńseleri hám bazar infratuzilmasidagi basqa shólkemler ortasında qarama-qarsılıqlar tuwdırıp atır. Soǵan kóre, búgingi kúnde mámleketimizde kreditni beriw mexanizmlerin jetilistiriw jolların islep shıǵıw talap etilip atır. Pikirimizshe, kredit mákemeleri tárepinen isbilermenlerge kredit qarjiların ajıratıw hám usınıwda tómendegi tiykarǵı principlerge ámel etiliwi kerek:

- kredit ajıratıw hám beriw múddetiniń aldınan anıqlıǵı jáne bul boyınsha isbilermendiń de xabardar etiliwi;

- kredit beriliwi haqqındaǵı juwmaqtıń qısqa múddette shıǵarılıwı;

- kredit beriw haqqında qarar qabıl etilip, buǵan baylanıslı isbilermenge xabar jetkerilgennen keyin, kredit ajıratıw haqqındaǵı juwmaq nadurıs ekenligi anıqlanǵan táǵdirde, bunıń kredit alıwshına zálel jetkizilmewi;

- kredit beriw belgilengen múddeti sozılǵan táǵdirde, ekonomikalıq tárepten kreditorga tásir kórsetiw arqalı «jazalaw» dástu’ri qollanıwı.

Kredit boyınsha girew támiynatınıń jeterli emesligi mashqalası rawajlanǵan mámleketlerde de ámeldegi bolıp, ol arnawlı islengen mámleket kepillik fondlari tárepinen kommerciya banklerine kepillik beriw jolı menen sheshiledi. Jedel shet el tájiriybesin, respublika kommerciya banklerinde jeterli kredit resursları (sonday-aq, jeńillikli) bar ekenligin, sonıń menen birge, mashqalanıń aktuallıǵın esapqa alǵan halda, alinip atirg’an bank kreditleriniń girew támiynatındaǵı jetispewshilikti qaplawda mámleket kepilliklerin usınıs etiwshi kishi biznes hám jeke isbilermenlikti qollap-quwatlaw mámleket kepillik fondin shólkemlestiriw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Kishi biznes iskerligin jáne de jetilistiriw boyınsha talap etiletuǵın zárúrli ilajlardan biri Ózbekstanda kishi biznes hám jeke isbilermenlik rawajlanıwınıń keleshektegi ústin turatuǵın baǵdarları boyınsha húkimet dárejesindegi strategiyasın islep shıǵıw esaplanadı.