2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Sistematikasi
. 
Qora zira soyabonguldoshlar 
Apiaceae 
oilasiga, 
Carum carvi 
L.
avlodiga mansub ikki yillik o„simlikdir. Birinchi yili o„q ildizi va barg dastasi 
rivojlanadi, ikkinchi yili meva hosil qiladi. Gul to„plami soyabon, mevasida 2 ta 
urug„ bo„ladi, 1000 ta mevasining vazni 2,3-2,5 g, mevaning tarkibida 4-7% moy 
bo„ladi.
Biologiyasi. 
Issiqlikka talabchan emas, sovuqqa chidamli. Birinchi yili barg 
dastasi davrida qishlaydi, Namsevar va yorug„sevar o„simlik.
Yetishtirish texnologiyasi. O„tmishdosh. 
Qora zira uchun o„tmishdosh: toza 
va band shudgor, bir yillik o„tlar, silosbop ekinlar, sabzaot va don ekinlari.
Yerga ishlov berish. 
Kuzda yer 22-25 sm chuqurlikda haydaladi. yer yuzi 
tekis bo„lishi talab qilinadi, chunki urug„i mayda.
Ekish. 
Arpabodiyon bilan bir xil, erta bahorda keng qatorlab 45, 60 sm 
ekiladi. Gektariga 4-5 mln. dona urug„ ekiladi. Ekish chuqurligi 2-3 sm. Ekinlarni 
parvarishlashda qator orasiga ishlov beriladi, qatqaloq yo„qotiladi, ikkinchi yili erta 
bahorda borona qilinadi.
Hosilni yig„ish. 
60% mevasi yetilganda hosil don kombaynlari bilan 
yig„iladi, saqlashda urug„ namligi 12% dan oshmasligi lozim.
 
 
 

---

367 
VIII bob. TOLALI O„SIMLIKLAR 
Tolali o„simliklar to„qishga yaroqli bo„lgan tola beradi. Bu tola har xil 
gazlama, mato tayyorlash uchun ishlatiladi. O„simliklar botanik jihatidan har xil 
oila, avlod va turlarga mansub bo„lib, ular quyidagi uch guruhga bo„linadi. 
1. Urug„ida yoki mevasida tola hosil qiladigan o„simliklar. Bu guruhga: eng 
ko„p tarqalgan g„o„za o„simligi kiradi. 
2. Poyasida tola hosil qiladigan o„simliklar. Bu guruhga: tolali zig„ir, tolali 
nasha, kanop, djut, rami, kendir va boshqalar kiradi. 
3. Bargida tola hosil qiladigan o„simliklar. Bu guruhga: Yangizeland zig„iri, 
tekstil banani, ogava, yukka va boshqalar kiradi. 
4. Mevasida tola hosil qiladigan o„simliklar: kokos palmasi. 
Tolali o„simliklardan eng ko„p ekiladiganlari g„o„za, zig„ir, nasha 
hisoblanadi. O„zbekistonda g„o„zadan tashqari dag„al tola olish uchun kanop ham 
ekiladi. 
Xalq xo„jaligida o„simlik tolasining ahamiyati juda katta, o„simlik tolasidan 
to„qimachilik sanoatida uning mayin va dag„alligiga qarab, har xil gazmollar 
ishlab chiqiladi. Eng ko„p ishlatiladigan paxta tolasi hisoblanib, undan mayin 
gazlamalar tayyorlanadi. Poyasida tola hosil qiladigan o„simliklar tolasi paxta 
tolasiga nisbatan dag„al bo„lganligi sababli undan uy jihozlarida ishlatiladigan 
dag„al gazlamalar, qop, qanor arqon va shunga o„xshash har xil mahsulotlar 
tayyorlash uchun ishlatiladi. Ammo zig„ir tolasidan sifatli gazlamalar to„qiladi. 
Zig„ir tolasi sifati bo„yicha paxta tolasidan keyingi o„rinda turadi.
Bundan tashqari bu o„simliklarning urug„ida 18-42% moy bo„ladi. O„simlik 
moyi oziq-ovqatda, texnikada, lak-buyoq sanoatida, sovun tayyorlashda va boshqa 
maqsadlarda ishlatiladi. Shuning uchun bu o„simliklarning halq xo„jaligidagi 
ahamiyati juda katta hisoblanadi. 

---

368