2. Makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullari. “Resurslar- tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar –xarajatlar”ning doiraviy oqimi modeli

14.3. Iqtisodiy o’sishning ye.Domar modeli
Iqtisodiy o’sish moldellari yalpi ishlab chiqarishning uzoq muddatli ko’payishi taklif omillariga tayangan holda tahlil etish imkonini beradi.

Boshqa iqtisodiy modellar singari iqtisodiy o’sish modellari ham real jarayonlarni abstrakt va soddalashgan ko’rinishda, shartli tarzda grafiklarda va tenglamalarda aks ettiradi.

Iqtisodiy o’sishning keynscha va neokllasik modellari mavjud. Keynscha modellarning mohiyati quyidagicha:

1. 
   ularning barchasi Keynsning yalpi talb to’g’risididagi bosh g’oyasiga tayanadi. YA’ni ularni tuzishda mualliflar iqtisodiyotni uzoq muddatli mutanosib rivojlanishining hal qiluvchi sharti yalpi talabni oshirish deb qarashgan;
   
2. 
   iqtisodiy o’sishning asosiy omili investitsiyalar hisoblanadi, boshqa ishlab chiqarish omillari e’tiborga olinmaydi;
   

Keynscha iqtisodiy o’sish modelidan soddarog’i 40-yillarda ye. Domar tomonidan taklif etilgan model hisoblanadi.

Keyns o’z tahlilida investitsiyalarnig yalpi talabga ta’sirini qrgangani o’oldaa, yalpi taklifga ta’sirini ko’rib chiqmaydi. Undan farqli tarzda Domar modelida mehnat bozorida ortiqcha taklif mavjud, bu baholarn barqaror xolatida ushlab turadi, nvestitsion lag «0» ga teng, kapital quyilmalarni ng chegaraviy unumdorligi doimiy deb olinadi.

E.Domar investitsiyalarni ham talab ham taklif omili deb qaraydi. YA’ni investitsiyalar nafaqat mul’tiplikativ ta’sir ko’rsatib yalpi talabni oshiradi, balki ishlab chiqarish quvvatlarini yuzaga keltirib, ishlab chiqarishni rivojlantiradi, tovarldar taklifini oshiradi . SHunday ekan, yalpi talabning o’sishi yalpi taklifning o’sishiga teng bo’lishi uchun investitsiyalar qanday o’sishi kerak degan savol paydo bo’ladi. Bu savolga javob topish uchun Domar uch tenglamani o’z ichiga olgan tenglamalar sistemasini tuzdi:

1. 
   taklif tenglamasi;
   
2. 
   talab tenglamasi;
   
3. 
   talab va taklif tengligini ifodalovchi tenglama.
   

1. Taklif tenglamasida investitsiyalar ishlab chiqarish omillarining qanchaga qo’shimcha o’sishini ko’rsatadi . Agar berilgan sharoitda investitsiyalar I o’ssa, yalpi ishlab chiqarish K α miqdorga o’sadi:

Ys= K α , K investitsiyalar hisobiga ta’minlanganligi uchun tengikni:

Ys= I α deb yozish mumkin. , bunda,α – kapital quyilmalar( investitsiyalar)ning chegaraviy unumdorligi. Agar bir yilda yalpi ishlab chiqarishni 1 mlrd. so’mga oshirish uchun 4 mlrd so’m investitsiya talab etilsa α =0,25 bo’ladi.