2 Ишлаб чиқариш, тақсимот, айирбошлаш, истеъмол жараёнлари

Монополияларнинг салбий томонлари
ресурсларнинг оқилона тақсимланмаслиги
даромадлардаги тенгсизликнинг кучайиши
иқтисодий турғунлик ва фан-техника тараққиётининг секинлашуви.
иқтисодиётда демократик ҳаракатларнинг тўсиб қўйилиши

6-мавзу: Бозордаги муваффақиятсизликлар ва самарадорлик. Давлатнинг иқтисодий роли.

Режа

1.Бозор муваффақиятсизлигининг мазмуни. Бозор муваффақиятсизлигининг сабаблари.

2. Ишчи кучи талаб қиладиган ва капитал сарф қиладиган ишлаб чиқариш.

3. Давлатнинг макроиқтисодий сиёсати. Солиқнинг ўзгариши.

4. Тўлов балансининг муқобиллиги ва иқтисодий ўсиш.

Бозор муваффақиятсизлиги - бу мукаммал рақобатни таъминлайдиган шароитлардан четга чиқиш ва муҳим товарларни етарли ҳажмда ишлаб чиқаришни таъминлай олмаслик билан боғлиқ бўлган бозордир.

Бозор муваффақиятсизлигининг намоён бўлиш сабаблари:

1.Бозор номукаммал рақобатга дош беролмайди. Бозор конъюнктураси шароитида кўпинча монополиялар ва олигополиялар пайдо бўлиб, улар ўз маҳсулотларининг нархларини ҳаддан ташқари ошириб юборадилар.

2. Бозор жамоат маҳсулотларини ишлаб чиқаришга унчалик қизиқмайди.

3. Бозор механизми ташқи таъсирларга, айниқса салбий таъсирларга жуда кам миқдорда таъсир кўрсатиши мумкин. Бозорнинг ўзи салбий ташқи таъсирлар натижасида етказилган зарарни бартараф эта олмайди ёки уни қоплай олмайди.

4. Бозор одамларни ижтимоий кафолатлар билан таъминлаш ва ҳатто ундан ҳам кўпроқ даромадларни тақсимлашда ҳаддан ташқари дифференциацияни зарарсизлантириш қобилиятига эга. 5. Фақатгина тўлиқ рақобатбардош иқтисодиёт шароитида бозор иштирокчилари нархлар ва ишлаб чиқаришни ривожлантириш истиқболлари тўғрисида етарлича кенг маълумотга эга бўладилар, аммо шу билан бирга рақобат фирмаларни ўз ишларининг ҳолати тўғрисида ҳақиқий маълумотларни яширишга мажбур қилади.

6.Бозор механизмининг мамлакат учун баъзи бир муҳим товар бозорларини (масалан, уй-жой, озиқ-овқат бозорлари) тўлиқ ривожлантира олмаслиги, таълим ва соғлиқни сақлаш соҳасидаги ижтимоий аҳамиятга эга хизматлар бозорларини сақлаб тура олмаслиги каби носозликлар ҳақида тез-тез гапиради. 7. Ва ниҳоят, циклик муваффақиятсизлик бозор иқтисодиётига хосдир. Бозор иқтисодиётининг бу хусусияти XIX-асрнинг биринчи ўн йиллигидан бошлаб ривожланган мамлакатларда ҳукмронлик қилгани сайин тобора кўпроқ сезила бошлади.