2- mavzu: Psixologiyaning ilmiy- tadqiqot metodlari va metodologik asosi

Laboratoriya eksperimenti. Laboratoriya eksperimentida tekshiruvchi kishi tekshiriladigan psixik hodisani qachon kerak bo’lsa o’sha vaqtda ataylab vujudga keltiradi. Bunda tekshirilayotgan psixik hodisa tabiiy sharoitda birgalikda sodir bo’ladigan boshqa psixik hodisalar kompleksidan ajratib olinadi. Tekshiriladigan psixik hodisalar eksperiment davomida o’zgartirilishi, boshqa psixik hodisalar bilan muayyan bir sur’atda bog’lanishi, kuch, tezlik, hajm va boshqa shu kabi jihatlari o’lchab ko’riladi.

Eksperimental tadqiqotlar o’tkazishda maxsus metodik materiallar narsa, rasm va so’zlar, shuningdek, maxsus asboblar (masalan, xronoskop) qo’llaniladi. Tekshiriladigan hodisalar shu material va asboblar yordami bilan vujudga keltiriladi. Eksperimental tadqiqotlar asosan maxsus laboratoriya va institutlarda o’tkaziladi. Ayrim psixik hodisalarni mukammal va aniq o’rganish maqsadida psixologiyaga doir ilmiy tek­shirish muassasalarida maxsus binolar, masalan, tovushni va yorug’likni o’tkazmaydigan kabinetlar, yorug’lik ta’sirini o’zgartirishga moslangan kabinetlar va shunga o’xshash xonalar quriladi.

Eksperimental metodni birinchi marta fiziolog Veber (1795—1878) va fizik Fexner (1801—1887) mukammal ishlab chiqqan. Sezgilarni tekshirishda qo’llanilgan eksperi­mental tadqiqot usullarini Vilgelm Vundt (1832—1920) ishlab chiqqan. 1879-yilda V. Vundt Leypsig universiteti huzurida eksperimen­tal psixologiya bo’yicha birinchi laboratoriyani ochgan. XIX asrning oxirida Rossiyada eksperimental psixologiya bo’yicha bir qancha laboratoriyalar vujudga keltirildi. Toshkentda birinchi laboratoriya P.I.Ivanov rahbarligida TDPU da tashkil etildi.

Ammo psixologiyadagi laboratoriya eksperimentining kamchiliklari bor. Shu kamchiliklardan eng muhimi shuki, bu metodda sun’iylik bor. Eks­periment o’tkaziladigan sharoitning o’zi tekshirilayotgan kishilarning psixik holatiga, demak, tekshirilayotgan hodisalarga va tekshirish natijalariga salbiy ta’sir etishi mumkin.